Breyne, Antoon

Antoon Breyne was een zoon uit het kroostrijke gezin van een West-Vlaamse slager. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer vluchtte hij met zijn ouders naar Frankrijk en verbleef er tot 1922 in de Normandische hoofdstad Rouen. Toen hij het middelbaar onderwijs begon in het Klein Seminarie van Roeselare Klein Seminarie van Roeselaere
In het Klein Seminarie van Roeselare, opgericht in 1806, liepen tal van belangrijke figuren uit de Vlaamse beweging school of gaven er les (Gezelle, Verriest, Rodenbach). In 1875 ontstond... Lees meer , was hij het Nederlands bijgevolg niet echt goed machtig. Onder meer omdat de toenmalige kadaverdiscipline hem niet lag, leidde dat ertoe dat zijn collegetijd, die hij beëindigde in het Sint-Vincentiuscollege van Ieper, niet de meest aangename periode was uit het leven van Breyne. Een en ander maakte van hem wel een perfect tweetalige Vlaming. ‘Hij beheerste een prachtig Nederlands, sprak beter Frans dan Walen en Fransen tezamen en was flamingant zoals men toen tegelijk én Belg én flamingant kon zijn’, zo schreef zijn collega-journalist Louis de Lentdecker De Lentdecker, Louis
Louis de Lentdecker (1924-1999) was tijdens de Tweede Wereldoorlog actief in het gewapend verzet, maar toonde als rechtbankverslaggever ten tijde van de processen tegen collaborateurs beg... Lees meer daarover later.
Breyne studeerde aan de Leuvense universiteit en promoveerde er – enkele jaren vóór de invoering van de titel van licentiaat – tot doctor in de rechten en doctor in de thomistische wijsbegeerte. Zijn afstudeerscriptie handelde over de opvattingen omtrent oorlogsvoering van de 14de-eeuwse Italiaanse (kerk)jurist, hoogleraar aan de universiteit van Bologna en adviseur van de pausen Giovanni van Legnano. Hij volgde ook colleges in de politieke en sociale wetenschappen, maar legde in die opleiding nooit examens af.

Journalistieke carrière

Tussen 1933 en 1940 werkte Breyne voor diverse katholieke perstitels. Terwijl hij in Ieper zijn stage als advocaat doorliep, was hij ook correspondent voor West-Vlaanderen van De Standaard De Standaard (1914-)
Het eerste nummer van het dagblad De Standaard verscheen op 4 december 1918. De krant was gedurende vele decennia hét blad bij uitstek van de katholieke Vlaamse beweging in al haar varian... Lees meer . In 1935 trad hij in dienst van het nieuw opgerichte weekblad Elckerlyc Elckerlyc
Elckerlyc (1935-1939) was een katholiek Vlaamsgezind weekblad dat werd opgericht door een groep rond de katholieke en flamingantische politicus Frans van Cauwelaert. Het verdedigde het mi... Lees meer , dat de lijn volgde van Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer en verhuisde hij naar het Brusselse. In 1937 ging hij werken voor De Courant De Courant
De Courant was een katholieke Vlaamse krant die tussen 19 september 1937 en 10 mei 1939 in Brussel werd uitgegeven door de samenwerkende vennootschap De Beiaard. Lees meer , een krant die bedoeld was als concurrent voor De Standaard en in handen was van de dissidente katholieke parlementariër Gustaaf Sap Sap, Gustaaf
Gustaaf Sap (1886-1940) was een invloedrijk en controversieel katholiek politicus, die op verschillende momenten in zijn leven een ministerpost bekleedde en vanaf 1929 tot zijn overlijden... Lees meer . Toen dat blad in 1939 ophield te bestaan, stapte Breyne over naar het dagblad Het Volk-De Tijd van de christelijke arbeidersbeweging Christelijke arbeidersbeweging
In de christelijke arbeidersbeweging heeft steeds een uitgesproken belangstelling voor de Vlaamse kwestie bestaan. De groeiende invloed van deze beweging, in het kielzog van de democratis... Lees meer . Ondertussen bleef hij tot de Tweede Wereldoorlog ook actief als advocaat.
Nadat hij tussen 1940 en 1944 had gewerkt als ambtenaar, stapte Breyne na de Bevrijding opnieuw in de journalistiek. Hij werd politiek redacteur bij de pas opgerichte krant De Nieuwe Standaard, die in 1947 werd omgevormd tot De Nieuwe Gids De Nieuwe Gids
De Nieuwe Gids was een katholieke krant (voor de middengroepen), die verscheen van 1947 tot 1995. Lees meer . Van dit dagblad, de spreekbuis van de midden(stands)groepen binnen de christendemocratische zuil en partij, was hij van 1959 tot 1975 directeur-hoofdredacteur. Zijn editorialen tekende hij als Antoon Vanhaverbeke, naar de familienaam van zijn moeder en zijn cursiefjes of columns als De Wijze. Tony Herbert Herbert, Tony
Tony Herbert (1902-1959) was een aanvankelijk radicaal Vlaams-nationalistische en vanaf medio jaren 1930 Belgischgezinde ingenieur en textielindustrieel met autoritaire opvattingen. Hij ... Lees meer , de belangrijkste initiatiefnemer, financier en uitgever van De Nieuwe Standaard, liet zich ooit ontvallen dat het blad vroegtijdig ter ziele ging omdat de redactie slechts één vakman telde, Antoon Breyne. Overdreven, uiteraard, maar tegelijk veelzeggend wat betreft de journalistieke renommee van de toen pas 35-jarige scribent. Zoals heel wat andere hoofdredacteuren van de meestal partijgebonden kranten van destijds, was Breyne als redacteur van het zogeheten beknopt verslag tegelijk ambtenaar van het parlement.

Politiek en middenveld

Van 1950 tot 1952 leidde hij de studiedienst van het Algemeen Christelijk Werk(nem)ersverbond Algemeen Christelijk Werknemersverbond
Het Algemeen Christelijk Werkersverbond werd gesticht op 17 juli 1921 en in 1991 herdoopt als ACW Koepel van Christelijke Werknemers. In 2014 werd de organisatie omgevormd tot Beweging.ne... Lees meer (ACW) en van 1952 tot 1960 was hij secretaris van de Nationale Arbeidsraad. In 1960 werd Breyne, die in 1945 mee de Christelijke Volkspartij (CVP) had opgericht, toen in zijn woorden ‘een linkse wind het land dreigde te overspoelen’, gecoöpteerd als senator. Dat gebeurde nadat CVP-senator Marcel Decoene (1893-1960) was overleden en het initiatief kwam van toenmalig partijvoorzitter Theo Lefèvre Lefèvre, Theo
Theo Lefèvre (1914-1973) was een advocaat en politicus voor de Christelijke Volkspartij. Hij zetelde in de Kamer en was minister en premier in een periode van belangrijke wetgevende initi... Lees meer , met wie Breyne goed bevriend was. Breyne had in het arrondissement Ieper in 1936 als plaatsvervanger gefigureerd op de Kamerlijst van de toenmalige katholieke partij, maar daar was het bij gebleven wat betreft zijn rechtstreekse deelname aan de politiek. Zijn mandaat was een verrassing en na de parlementsverkiezingen van 26 maart 1961 werd het niet verlengd. Politiek hoofdredacteur van De Standaard Manu Ruys Ruys, Manu
Manu Ruys (1924-2017) was een Vlaamsgezind journalist en publicist, die van 1975 tot 1989 als politiek hoofdredacteur van De Standaard fungeerde. Ruys gold als een invloedrijk commentator... Lees meer noteerde in het huldeboek dat Breyne in 1980 werd aangeboden over die episode dat ‘het ontwaken een beetje triest is geweest’ voor de partijgetrouwe journalist-publicist.
Hetzelfde jaar nog werd Breyne echter aangesteld tot voorzitter van de raad van bestuur van het pas opgerichte officiële voorlichtingsorganisme INBEL (Belgisch Instituut voor Voorlichting en Documentatie) en later was hij als directeur-generaal een tijdlang belast met de dagelijkse leiding ervan. Breyne fungeerde ook een tijdlang als voorzitter van de Brusselse en later van de Algemene Belgische Persbond en gedurende vele jaren bovendien als ondervoorzitter van de Vereniging van Europese Journalisten. Voordien had hij in 1949 mee de Vlaamse Journalistenclub Vlaamse Journalistenclub
De Vlaamse Journalistenclub (1949-1990) was een vereniging van vooral Vlaamse journalisten in Brussel. De club verenigde een diverse groep journalisten over de zuilen heen. Vanaf 1957 rei... Lees meer opgericht omdat de Algemene Persbond en de Brusselse perswereld toen al te zeer werden gedomineerd door Franstalige vakgenoten. Breyne nam gedurende vijf jaar het voorzitterschap op zich van deze organisatie.

Academische loopbaan

Breyne bouwde na de Tweede Wereldoorlog een verlengstuk aan zijn journalistieke bedrijvigheid in de academische wereld. Vanaf 1946 werd hij lector en in 1968 buitengewoon hoogleraar aan de Leuvense universiteit, waar hij in 1947 onder de leiding van professor en franciscaan Urbain (Nabor) Devolder (1899-1967) mee het Instituut voor Journalistiek oprichtte, de voorloper van de huidige Instituut voor Mediastudies. Breyne doceerde onder meer de colleges juridisch statuut van de communicatiemedia en geschiedenis van de pers en vatte die op als causerieën waarin ook humor, anekdotes en uiteenlopende terzijdes hun plaats hadden. Die aanpak was tekenend voor de bonhomie van deze journalist-professor, die ook een gevierde tafelredenaar was. 1976 werd Breyne bekroond met de Europese Journalistenprijs.

Breyne en de Vlaamse beweging

Breyne protesteerde geregeld tegen onrechtvaardige en onevenwichtige taalverhoudingen tussen Vlamingen en Walen en tegen de discriminatie of achterstelling van Vlamingen in nationale organisaties en instellingen. Nogal wat Franstaligen bleven er vanuit gaan ‘que les Flamands sont un peuple d’adjoints et de traducteurs’ (‘dat de Vlamingen een volk zijn van assistenten en vertalers’, vertaling redactie), een houding die hij meermaals aan de kaak stelde. Breyne pleitte voor verzoening, pacificatie, taalhoffelijkheid en een verruimde kennis van de twee grootste landstalen binnen een unitair-Belgisch staatsverband, waarin de Vlamingen en het Nederlands via de weg van de geleidelijkheid en de diplomatie de plaats zouden verwerven die hun getalsmatig toekwam. ‘Een soort West- en Oost-Berlijn, Walen die geen gebenedijd woord Vlaams en Vlamingen die geen gebenedijd woord Frans kennen’, was hem een gruwel.

In een beschouwing met als titel Guldensporen in De Nieuwe Gids van 11 juli 1956, naar aanleiding van de – toen nog niet officiële – Vlaamse feestdag, blikte Breyne met tevredenheid terug op zijn vormingsjaren in de katholieke Vlaamse studentenbeweging Katholieke Vlaamse studentenbeweging
De Katholieke Vlaamse Studentenbeweging was de georganiseerde deelname van de katholieke studerende jeugd aan de Vlaamse beweging. Ze leverde daartoe met haar grote aanhang van ca. 1875 t... Lees meer . Wat hij aan die nostalgische herinneringen toevoegde, kan worden gelezen als een synthese van zijn opvattingen omtrent de taalverhoudingen in België: ‘Hoe dan, luidt hun verwijt, is de Vlaamse zaak voor u een jeugdzaak? Wat moet ik daarop antwoorden? Ja en neen, en eigenlijk toch liever ja dan neen. Ja, zo staan wij daar ook: aan het vechten met wapens die uitgediend hebben voor oplossingen die binnen enige jaren door omwentelingen en omvorming van de staatsstructuren op Europees en wereldplan, voorbij zullen zijn! Dat men zich op 11 juli 1956 daarover bezinne! Moet de Leeuw dan in enternum tussen Schelde en Maas blijven klauwen?’.

Wat de Vlaamse beweging betreft, bleef Breyne heel zijn leven denken en schrijven in overeenstemming met de anti- federalistische Federalisme
Sinds het begin van de 20ste eeuw behoort federalisme tot het programma van eerst de Waalse en vervolgens ook de Vlaamse beweging. Vanaf 1970 is de transformatie van België van unitaire t... Lees meer opstelling van de bladen waaraan hij in de tweede helft van de jaren 1930 had meegewerkt. Zo schreef de ‘Vlaamse Belg’ Breyne in de krant waar hij het gezicht van was al in 1961 het volgende: ‘Wat hadden de voorvechters uit de Vlaamse Beweging drukte te maken rond het Vlaams wanneer we morgen toch vrijwillig in de goulot d’entranglement, pardon, in de bottleneck van het Engels zullen terechtkomen?’. Een uitspraak die lijkt te suggereren dat hij zich geen flamingant voelde in de gebruikelijke betekenis van het woord. Ook zijn ironiserende kanttekeningen naar aanleiding van de IJzerbedevaart IJzerbedevaarten
De IJzerbedevaart is een jaarlijkse herdenking van de Vlaamse gesneuvelden tijdens de Eerste Wereldoorlog, die ontstond omstreeks 1920. Dit voor de Vlaamse beweging erg symbolische gebeur... Lees meer van 1957 spreken boekdelen: ‘Andermaal heeft in de weide te Kaaskerke de ontroerende hulde plaats gehad aan de Vlaamse gesneuvelden van de twee wereldoorlogen. En zoals elk jaar heeft zij aanleiding gegeven tot hartversterkende artikels en uitgerekte naklanken en polemieken, wat een zegen is voor onze Vlaamse pers in komkommertijd’. Enkele weken na de val van de katholieke-liberale regering Vanden Boeynants Vanden Boeynants, Paul
De rechts-conservatieve christendemocraat Paul vanden Boeynants (1919-2001) werd twee keer premier, in 1966-1968 en in 1978-1979. Tegelijk drukte hij zijn stempel op het bestuur van de st... Lees meer - De Clercq De Clercq, Willy
Willy de Clercq (1927-2011) was een Vlaamse liberale politicus. Hij was een van de stichters en de eerste voorzitter van de Vlaamse Partij voor Vrijheid en Vooruitgang (PVV). Lees meer over ‘Leuven Vlaams’ in februari 1968 merkte hij zonder veel enthousiasme over de toenmalige middelpuntvliedende ontwikkelingen in de communautaire verhoudingen onder meer het volgende op: ‘Voor mij ligt het vraagstuk niet in de tegenstelling tussen federalisme en unitarisme. Uit het gesprek van Vlamingen en Walen moet een totaal nieuwe formule van samenwerking worden geboren. Indien het federalisme wordt, goed dan!’.

Overlijden

Na zijn dood werd Breyne door confraters uit de media gememoreerd als relativerend, mild en verzoenend en als iemand die graag genoot van een copieuze maaltijd en een goed glas.

De uitvaartmis van Breyne ging door in de basiliek van Koekelberg, waarna hij werd begraven op de begraafplaats van Schaarbeek. Leo Tindemans Tindemans, Leo
De Vlaamse christendemocraat Leo Tindemans (1922-2014) leidde vier Belgische regeringen. Hij werd nadien CVP-voorzitter en later ook minister van Buitenlandse Zaken. Als minister van Geme... Lees meer , toen minister van Buitenlandse Zaken en voorzitter van de Europese Volkspartij (EVP), was bij de uitvaart van Breyne een van de sprekers. Ook hij begon zijn loopbaan ooit als journalist, weliswaar bij Gazet van Antwerpen Gazet van Antwerpen
De krant Gazet Van Antwerpen verschijnt sinds 1891 en betoonde van bij de start belangstelling voor de Vlaamse beweging. Aanvankelijk werd de Antwerpse Meetingpartij gesteund en later Fra... Lees meer . De nagelaten papieren van Antoon Breyne, vooral persknipsels en vergelijkbaar documentatiemateriaal, worden bewaard in het KADOC in Leuven.