Volksverwering

De antisemitische en nationaalsocialistische organisatie Volksverwering – La Défense du Peuple werd in januari 1937 opgericht en gaf een gelijknamig blad uit met als ondertitel Propagandablad ter Beveiliging van Bloed en Bodem. Volksverwering telde naar eigen zeggen afdelingen in Brussel, Luik, Gent, Genk en Kalmthout, maar stond het sterkst in Antwerpen, waar de eerste kern werd opgericht en waar veruit de meeste bedrijvigheid werd ontwikkeld. In een wervingspamflet afficheerde het zich als volgt: ‘Volksverwering is een volksche strijdbeweging op den grondslag van Bloed en Bodem. (…) Volksverwering wil de zuiver rassisch-volksche gedachte verspreiden en al datgene wat deze verspreiding in den weg staat, bestrijden’.

Aan het hoofd van Volksverwering stond van bij het begin de Antwerpse katholieke dokterszoon, ex-huurling in het Franse Vreemdelingenlegioen en advocaat René Lambrichts Lambrichts, René
De Antwerpse advocaat René Lambrichts (1900-1993) propageerde tijdens het interbellum de Belgisch-nationale en later de Bourgondische gedachte. Hij trad in 1935 toe tot het Verdinaso. In ... Lees meer , die zich voordien vooral had gemanifesteerd als Belgisch-nationalistisch militant. Sinds de pro-Belgische koerswijziging vanaf 1934, de zogeheten Nieuwe Marsrichting, was hij een tijdlang lid van het Verdinaso Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen
Het Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen (Verdinaso) (1931-1941) was een fascistisch geïnspireerde beweging onder leiding van Joris van Severen, die een staats- en maatschappijherv... Lees meer .

Achterban

Andere personen die in Volksverwering op de voorgrond traden, waren de eveneens uit het Verdinaso afkomstige René Bollaerts (1915-1988), Frans van Dijck, Aloïs Goossens (1911-1984), Felix Lauterborn (1895-1956), Antoon Lint (1914-2007) en Gustaaf Vanniesbecq (1913-1971). Volksverwering rekruteerde tegelijk in het daarmee verwante milieu van de (uiterst-)rechtse Vlaams-nationalisten die al vroeg het Duitse nationaalsocialisme omarmden en die zich organiseerden in groepen zoals de Vrienden van het Nieuwe Duitschland Vrienden van het Nieuwe Duitschland
Vrienden van het Nieuwe Duitschland was een Antwerpse nationaalsocialistische groupuscule, die bestond van 1937 tot 1940. Lees meer en de Nationaal-Socialistische Vlaamsche Arbeiderspartij Nationaal-Socialistische Vlaamsche Arbeiderspartij
De Nationaal-Socialistische Vlaamsche Arbeiderspartij was een kleine nationaalsocialistische partij te Antwerpen. Midden 1940 werd de partij opgenomen in de Algemeene SS-Vlaanderen. ... Lees meer . Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1938 adviseerde Volksverwering de Antwerpse kiezers om te stemmen voor het Vlaamsche Volksblok, met Jan Timmermans Timmermans, Jan
Jan Timmermans (1901-1962) was VNV-kamerlid (1939-1940) en oorlogsschepen (1941-1944) en -burgemeester (1944) van Antwerpen. Lees meer van het Vlaamsch Nationaal Verbond Vlaamsch Nationaal Verbond
Het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) (1933-1945) was een rechts-radicale Vlaams-nationalistische partij die tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de Duitse nationaalsocialistis... Lees meer (VNV) als lijsttrekker. In Volksverwering werkten Belgische nationalisten en anti-Belgische Vlaams-nationalisten zonder veel spanningen of problemen samen, waarbij het antisemitisme fungeerde als ideologisch cement. Een aantal leidinggevende leden van Volksverwering ontpopte zich al vóór 1940 als gewelddadige jodenjagers. Tijdens de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer versterkten zij – gefaciliteerd en gestimuleerd door het institutioneel en ideologisch antisemitisme van het Nieuwe Orde-bezettingsbestuur – deze activiteiten en spoorden zij, al dan niet tegen betaling, ondergedoken joden op, die zij aangaven bij de autoriteiten en lieten oppakken.

1937-1940

Al in het eerste nummer van het blad Volksverwering werd propaganda opgenomen voor de organisatie Welt-Dienst, die zich tot doel stelde het antisemitisme met (financiële) steun van het nationaalsocialistische Duitsland internationaal te verspreiden, aan te sturen en te bevorderen. Vanaf 1 april 1938 werd Volksverwering mede gefinancierd vanuit nazi-Duitsland. In Volksverwering werden ‘marxisme en jodendom’, die allebei fel werden afgewezen en bestreden, onverbrekelijk geassocieerd en werd de socialist Camille Huysmans Huysmans, Camille
Camille Huysmans (1871-1968) was een Vlaamsgezinde socialistische politicus, die van 1933 tot 1940 burgemeester van Antwerpen was, tweemaal een ministerpositie bekleedde en een jaar lang ... Lees meer (1871-1968), die sinds 1933 burgemeester van Antwerpen was, omschreven als een ‘jodenknecht’ en dus een ‘volksverrader’ (27 juni 1937). ‘Het Jodendom is een staat in de staat’, zo luidde het verder in dat nummer.

Omstreeks dezelfde tijd werd onder leiding van Vanniesbecq de paramilitaire Actie-Groep opgericht, die van meet af met geweld optrad tegen joden. Volksverwering, waarbij zich in het voorjaar van 1938 een aantal (voormalige) rexisten Rex
Rex was een Belgische politieke partij (1935-1940) en een collaboratiebeweging in Franstalig België (1940-1944). Lees meer en gewezen leden van het Belgisch-nationalistische Nationaal Corporatief Arbeidersverbond – Ligue Nationale Corporative du Travail van de Antwerpse industrieel Charles Somville aansloten, verklaarde te willen strijden ‘tegen de joodse invloed in het openbaar en privaat leven van het land’ en ‘te ijveren voor de verzoening der Arische volkeren, waarborg voor de instandhouding van de vrede en de christelijke beschaving’. Vanaf maart 1938 gaf Volksverwering ook een Franstalig blad uit, L’Anti-juif, waarvan de naam later werd gewijzigd tot L’Ami du Peuple.

In augustus 1938 formuleerde Volksverwering een zogeheten zes-punten-programma voor de ‘krachtdadige oplossing van het Joodse vraagstuk’. De tekst stipuleerde onder meer dat joodse inwijking naar België moest worden stopgezet, dat de er al wonende joden het land moesten worden uitgezet, dat joden dienden te worden uitgesloten van politieke en ambtelijke functies en dat seksueel contact tussen ‘Ariërs’ en joden moest worden verboden. Volksverwering organiseerde in Antwerpen en omgeving geregeld propagandameetings, waarin denigrerende, intimiderende en discriminerende uitspraken over joden de toon zetten. De verbaal agressieve brochure De Mythe van Israël. Een toelichting over oorsprong en wezen van het Jodendom van de hand van een onbekende auteur, vermoedelijk de Antwerpse geneesheer en rassentheoreticus Jan de Roeck De Roeck, Jan
De Antwerpse arts Jan de Roeck (1892-1961) maakte in de jaren 1930 naam als Vlaams-nationalistisch rassentheoreticus en onderhield als drijvende kracht achter het antisemitische Volksverw... Lees meer , werd in 1939 uitgegeven door Volksverwering en kan worden beschouwd als een synthese van waar de organisatie voor stond en vooral waar ze zich tegen verzette. In kringen van Antwerpse middenstanders en diamantbewerkers, van wie sommigen zich bedreigd voelden door de concurrentie van joodse vakgenoten, won Volksverwering aan het eind van de jaren 1930 enige aanhang. ‘Onze Belgische diamantnijverheid in handen van vreemdelingen’, zo kopte Volksverwering eind 1938.

In februari 1939 stapte Vanniesbecq uit Volksverwering en de Actie-Groep. Een maand later richtte hij de antisemitische Nationaal Volksche Beweging – Le Mouvement National-Social op, die vanaf 15 maart van dat jaar het blad De Aanval. Strijdblad voor Recht, Arbeid en Brood uitgaf. Op 1 juni 1939 startte hij met een Franstalig blad, Le Combat National. De nieuwe groep rond Vanniesbecq, die in Antwerpen een aantal anti-joodse rellen opzette, telde vermoedelijk niet meer dan enkele tientallen leden.

Tweede Wereldoorlog

Op 13 maart 1940 legde de Belgische overheid de bladen Volksverwering en De Aanval een verschijningsverbod op. Bij de Duitse inval op 10 mei van dat jaar werden de meeste van de hiervoor genoemde leden van Volksverwering aangehouden en met de zogeheten Spooktreinen Spooktreinen
Het begrip Spooktreinen verwijst naar de wegvoering van 2000 tot 3000 verdachten door de Belgische staatsveiligheid in mei 1940. De verdachten, waaronder een aantal prominente Vlaams-nat... Lees meer naar Frankrijk gedeporteerd, samen met honderden anderen die er om een of andere reden van werden verdacht bereid te zijn tot samenwerking met nazi-Duitsland. Na zijn terugkeer naar België in de zomer van 1940 trad Lambrichts toe tot het bestuur van de Vlaamse Conferentie der Balie Vlaamse Conferentie der Balie
Lees meer in Antwerpen en pleitte hij er in een lezing op initiatief van deze organisatie voor om joden de Belgische nationaliteit te ontnemen.

Net vóór de eerste anti-joodse verordeningen van overheidswege kreeg Volksverwering vanaf oktober 1940 de toestemming om zijn activiteiten te hervatten en het ledenblad opnieuw uit te geven. De organisatie kreeg ook een bureau ter beschikking in Brussel, zodat de contacten met het centrale bezettingsbestuur makkelijker konden verlopen. De eerste meeting van Volksverwering in oorlogstijd vond plaats op 15 december 1940 in Antwerpen, waar – naast Lambrichts en de Nederlandse nationaalsocialist en antisemiet Jozef van Roessel (1899-?) – ook Ward Hermans Hermans, Ward
Ward Hermans (1897-1992) was een Vlaams-nationalistische schrijver, journalist en politicus, die in de loop van het interbellum radicaliseerde in nationaalsocialistische zin. Tijdens de T... Lees meer het woord voerde. Datzelfde jaar publiceerde Volksverwering Van Roessels brochure Staalharde feiten. Voor het nationaalsocialsme, tegen het bolsjevisme. Een conditio sine qua non om lid van Volksverwering te kunnen blijven of worden, was een positief antwoord op de vraag: ‘Staat gij met ons onvoorwaardelijk achter Adolf Hitler?’.

De naamswijziging van het blad Volksverwering tot Volksche Aanval in maart 1941 liet aan duidelijkheid niets te wensen over: van afweer en verweer tegen de joodse bevolking werd overgeschakeld naar de aanval tegen hen. Volksche Aanval publiceerde onder de titel ‘Ons Jodenregister’ geregeld namen- en adressenlijsten van joden.

Toen Volksverwering op paasmaandag 14 april 1941 in Antwerpen de antisemitische, in 1940 in opdracht van nazi-Duitsland gerealiseerde film Der Ewige Jude vertoonde, staken na afloop een tweehonderdtal met houten stokken en ijzeren staven gewapende leden van zowel Volksverwering als de Nationaal Volksche Beweging, de Zwarte Brigade Zwarte Brigade
Lees meer (de paramilitaire formatie van het collaborerende VNV) en de Algemeene-SS Vlaanderen Algemeene-SS Vlaanderen
De SS-Vlaanderen was een collaborerende militie tijdens de Tweede Wereldoorlog, die deel uitmaakte van de Duitse SS. Ze ijverde voor de aanhechting van Vlaanderen bij Duitsland. Lees meer twee synagogen en het huis van een opperrabbijn in brand en gooiden ze daar en in de woningen van andere joden ruiten in.

Toen de Duitse bezetter vanaf de zomer van 1942 in Antwerpen overging tot razzia’s tegen de joodse bevolking, werden die door Volksverwering volmondig gesteund en toegejuicht. Met slogans als ‘De laatste jood moet hier weg! Geen misplaatst medelijden’ werd aangezet tot verklikking. Op 10 augustus van dat jaar sloot Volksverwering een akkoord met de antisemitische Dietsch Opvoedkundige Beweging Dietsch Opvoedkundige Beweging
De Dietsch Opvoedkundige Beweging (DOB) wilde eind de jaren 1930 alle Dietsgezinde leerkrachten verenigen. De beweging wou de opvoeding op een strakke Dietse en racistische grondslag orga... Lees meer , met de bedoeling de pogingen van de Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap
De Duitsch-Vlaamsche Arbeidersgemeenschap (DeVlag) (1935-1945) was vóór de Tweede Wereldoorlog een organisatie van Vlaamse en Duitse studenten. Tijdens de oorlog ontpopte de DeVlag zich ... Lees meer (DeVlag) om Volksverwering volledig te domineren en naar haar hand te zetten, tegen te gaan. Eerder was Volksverwering op 28 april 1942 een gelijkaardig samenwerkingsverband overeengekomen met de nationaalsocialistische groupuscule Mouvement National Populaire, in de hoop op die manier in Wallonië voet aan de grond te krijgen.

Ondertussen deed de Duitse bezetter bij de deportaties van joden – behalve op de reguliere politiediensten – vooral een beroep op de gemilitariseerde Algemeene SS-Vlaanderen. Toen Lambrichts weigerde om Volksverwering te fuseren met de meer en meer aan macht winnende DeVlag Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap
De Duitsch-Vlaamsche Arbeidersgemeenschap (DeVlag) (1935-1945) was vóór de Tweede Wereldoorlog een organisatie van Vlaamse en Duitse studenten. Tijdens de oorlog ontpopte de DeVlag zich ... Lees meer en de Waalse collaborerende organisatie Les Amis du Grand Reich allemand, werd in februari 1943 door de Duitse bezetter aan de (periodieke) publicaties van Volksverwering een verschijningsverbod opgelegd. Tijdens het vervolg van de Tweede Wereldoorlog zette de organisatie nog een aantal anti-joodse tentoonstellingen op en publiceerde Lambrichts dito bijdragen in onder meer Volk en Staat Volk en Staat
Volk en staat (15 november 1936 - 3 september 1944) was een Vlaams-nationalistisch dagblad en orgaan van het Vlaamsch Nationaal Verbond. Het blad verscheen als opvolger van De Schelde (1... Lees meer .

In maart 1946 vond voor de Antwerpse Krijgsraad het proces van Volksverwering plaats, waarbij een doodstraf en levenslange en langdurige gevangenisstraffen werden uitgesproken. Een aantal aangeklaagden waren inmiddels naar het buitenland gevlucht.