Van Bilsen, Jef

Persoon
Jan Creve (2023, herwerking), Jan Creve (1998)

Jef van Bilsen (1913-1996) speelde tijdens de jaren 1930 en in de eerste jaren van de Tweede Wereldoorlog een leidende rol in het Verdinaso en stapte na de ontbinding van deze beweging in het verzet. Na de oorlog was Van Bilsen onder meer adjunct-kabinetschef van CVP-minister Pierre Harmel en bekleedde hij verschillende topposities op het gebied van de ontwikkelingssamenwerking.

Volledige voornaam
A. A. Jozef
Geboorte
Diest, 13 juni 1913
Overlijden
Kraainem, 22 juli 1996
Leestijd: 6 minuten

Jef van Bilsen was op het atheneum van Diest actief binnen het  Algemeen Vlaamsch Studentenverbond Algemeen Vlaamsch Studentenverbond
Het Algemeen Vlaamsch Studentenverbond (AVS) (1928-1934) was een overkoepelende organisatie van Vlaamsgezinde scholierenverenigingen in de diverse voortgezette opleidingen van het rijkson... Lees meer
(AVS). Van Bilsen ging vervolgens in 1931 te Leuven rechten studeren en werd lid van het  Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond
Het Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond (1903-1935) was de organisatorische vormgeving van de katholieke Vlaamse studentenbeweging: een jeugdbeweging met plaatselijke bonden van ka... Lees meer
 (AKVS). Eind 1932 kwam hij in contact met het Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen
Het Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen (Verdinaso) (1931-1941) was een fascistisch geïnspireerde beweging onder leiding van Joris van Severen, die een staats- en maatschappijherv... Lees meer
 (Verdinaso) en probeerde hij samen met  Emiel Valkaert Valkaert, Emiel
Emiel Valkaert (1912-1979) speelde een belangrijke rol als organisatieleider van het AKVS dat in de jaren 1930 had af te rekenen met veroordeling door de bisschoppen en concurrentie van d... Lees meer
en  Jef Werkers Werkers, Jef
Jozef Werkers (1911-2004) was leider in het Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond (AKVS), lid van het Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen (Verdinaso) en naoorlogs medewerke... Lees meer
 het AKVS in te schakelen in het Verdinaso. Hun poging mislukte en Van Bilsen nam ontslag uit het AKVS. Van Bilsen werd einde 1932 hoofdman van de studentenafdeling van het Verdinaso-Leuven en leverde bijdragen voor  De Dinaso Student De Dinaso-student
De Dinaso Student (1934-1936) was het maandblad van het Verbond van Dinaso Studenten, de studentenorganisatie van het Verdinaso. Lees meer
en  Hier Dinaso! Hier Dinaso!
Lees meer
. Hij werd een enthousiast aanhanger van de in 1934 door Joris van Severen Van Severen, Joris
Joris van Severen (1894-1940) is vooral bekend als de oprichter en leider van het fascistisch geïnspireerde Verdinaso (Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen). Medio jaren 1930 verru... Lees meer
afgekondigde ‘Nieuwe Marsrichting’, waarmee het staatkundige ideaal van het Verdinaso evolueerde naar een Benelux-concept. Hij legde contacten met Franstalige studenten en professoren, en was een tijdlang verantwoordelijk uitgever van  Pays-Bas Belgiques Pays-Bas Belgiques
Pays-Bas Belgiques (1939-1940) was het Franstalige tijdschrift van het Verdinaso en de opvolger van L'Ordre Thiois. Lees meer
, het blad van de Franstalige Dinaso's.

Na zijn studies (1936) en het vervullen van zijn dienstplicht vestigde Van Bilsen zich in de loop van 1937 als advocaat in Brussel, waar hij hoofdman werd van de Verdinaso-afdeling. Samen met Frantz van Dorpe Van Dorpe, Frantz
Lees meer
, Paul Persyn Persyn, Paul
Na een prominente rol te hebben gespeeld in de Gentse studentenbeweging werd Paul Persyn (1912-1976) actief in het Verdinaso in Antwerpen, waar hij in toenemende mate een leidende functie... Lees meer
en Willem Melis Melis, Willem
Willem Melis (1907-1984) was een advocaat, ambtenaar en journalist, vooral bekend als Verdinaso-lid, als directeur van de Dienst pers en propaganda van de Nationale Landbouw en Voedingsco... Lees meer
speelde hij een belangrijke rol in de verschillende verruimingsoperaties van het Verdinaso. Begin 1940, na een incident met Van Severen, nam hij ontslag uit het Verdinaso en dacht aan een koloniale carrière, maar na de capitulatie werd hij opnieuw lid. Van Bilsen werkte opnieuw intensief mee aan de uitbouw van de beweging en voerde concentratiegesprekken in een poging haar machtsbasis te versterken.

In januari 1941 reisde hij met Van Dorpe naar Nederland om zich te informeren over de betekenis van de fusie tussen – Verdinaso-Nederland en de Nationaal Socialistische Beweging Nationaal-Socialistische Beweging
De Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) was een Nederlandse politieke partij, op 14 december 1931 opgericht en geleid door Anton Mussert. Lees meer
(NSB). Het contact in Nederland overtuigde hem dat de collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer
een vergissing was en in januari 1941 drong hij er samen met Van Dorpe bij Verdinaso-leider  Emiel Thiers Thiers, Emiel
Emiel Thiers (1890-1981) was van 1925 tot 1932 provicieraadslid voor het Katholiek Vlaamsch Nationaal Verbond en van 1931 tot 1941 lid van de Raad van Leiding van het Verdinaso, waarvan h... Lees meer
 op aan dat Pol le Roy en Jef François – die voluit voor de collaboratie kozen – zouden worden uitgesloten. Thiers nam echter ontslag en legde de leiding van het Verdinaso in handen van François, waarna Van Bilsen samen met Van Dorpe en Persyn uit het verbond werd gezet.

Tot aan de zomer van 1941 probeerde Van Bilsen nog mee een machtsbasis te vormen rond Hendrik de Man De Man, Hendrik
Lees meer
. Nadat die onderneming mislukte, sloot hij zich aan bij de zogenaamde groep Demain van  Tony Herbert Herbert, Tony
Tony Herbert (1902-1959) was een aanvankelijk radicaal Vlaams-nationalistische en vanaf medio jaren 1930 Belgischgezinde ingenieur en textielindustrieel met autoritaire opvattingen. Hij ... Lees meer
, waarvan hij het secretariaat op zich nam. Vanaf 1942 was Van Bilsen betrokken bij informatieopdrachten voor de geallieerden en begin 1944 vervoegde hij  het Geheim Leger (groep Orchimont). Zo evolueerde het gewezen Dinaso-kopstuk van collaboratie over accommodatie naar verzet Verzet
Het georganiseerde verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog in de Vlaamse provincies was doorgaans altijd Belgisch verzet: zowel op het vlak van de ideologische oriëntatie, de motieven en he... Lees meer
, zoals velen met een autoritaire en Belgischgezinde overtuiging.

Na de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer
werd Van Bilsen journalist bij het agentschap Belga, dat hem als hoofd van de Kongolese dienst naar Leopoldstad stuurde, waar hij de basis legde voor een drukke Afrikaanse activiteit. Na zijn terugkeer in België werkte hij van 1948 tot 1950 als secretaris van het  Centrum-Harmel Centrum Harmel
Het Centrum Harmel is de benaming van een politiek studiecentrum dat drie jaar na de Tweede Wereldoorlog werd opgericht om een regeling uit te dokteren voor de wrijvingen tussen de taalg... Lees meer
, dat door het parlement werd opgericht om de communautaire problemen in België te onderzoeken. In de periode 1950-1954 was Van Bilsen adjunct-kabinetschef van de katholieke minister van Openbaar Onderwijs Pierre Harmel Harmel, Pierre
De Franstalige christendemocraat Pierre Harmel (1911-2009) was nauwelijks acht maanden premier van België, maar meermaals minister. Hij werd ook voorzitter van de Senaat. Het Centrum van ... Lees meer
. In de late jaren 1950 was hij ook betrokken bij het  Verbond van het Vlaams Verzet (VVV) Verbond van het Vlaams Verzet
Het Verbond van het Vlaams Verzet (VVV) was een katholiek geïnspireerde organisatie die zich in de jaren 1950 inzette voor de amnestie van gewezen collaborateurs tijdens de Tweede Wereldo... Lees meer
.

In 1950 was Van Bilsen tot docent benoemd aan de Koloniale Hogeschool in Antwerpen en in 1955 publiceerde hij  het opzienbarende Dertigjarenplan voor de ontvoogding van Congo Belgisch-Congo
Van 1885 tot 1908 was Congo als ‘Onafhankelijke Congostaat’ (OCS) in de handen van de Belgische koning Leopold II, die als een soevereine vorst over het land heerste. Om te vermijden dat... Lees meer
. Voor de Congolezen in en om het tijdschrift Conscience Africaine werd het document een belangrijke bron van inspiratie.

In 1958 publiceerde Van Bilsen in eigen beheer het boek Vers l’indépendance du Congo et de Ruanda-Urundi. Réflexions sur les devoirs et l’avenir de la Belgique en Afrique Centrale. Naar aanleiding van de Wereldtentoonstelling in Brussel in 1958 kreeg een groep zogenaamde ‘évolués’ uit Congo de gelegenheid om Brussel te bezoeken. Van Bilsen maakte van de gelegenheid gebruik om daarbij contact te leggen met Joseph Kasavubu, Patrice Lumumba, Moïse Tsjombe en Joseph-Désiré Mobutu. Kort nadien werd hij adviseur van de Alliance des Bakongo (ABAKO) en persoonlijk raadgever van de latere president Kasavubu. Begin 1960 was hij eveneens als adviseur aanwezig bij de Rondetafelconferentie Rondetafelconferentie
De rondetafelconferentie waren besprekingen gehouden in 1964-1965 door de drie traditionele partijen met betrekking tot de hervormingen der instellingen. Een aantal bepalingen zouden de ... Lees meer
over de onafhankelijkheid van Congo in Brussel.

In 1962 werd Van Bilsen secretaris-generaal van de dienst voor Ontwikkelingssamenwerking, in 1965-1966 was hij commissaris van de koning voor Ontwikkelingssamenwerking en vervolgens van 1966 tot 1968 kabinetschef voor Ontwikkelingssamenwerking van minister van Buitenlandse Zaken Pierre Harmel. Van Bilsen kwam later herhaaldelijk in conflict met het Belgische establishment, onder meer met de minister van Ontwikkelingssamenwerking Raymond Scheyven (PSC) en met Leo Tindemans Tindemans, Leo
De Vlaamse christendemocraat Leo Tindemans (1922-2014) leidde vier Belgische regeringen. Hij werd nadien CVP-voorzitter en later ook minister van Buitenlandse Zaken. Als minister van Geme... Lees meer
(CVP), die volgens hem te 'affairistisch' en/of te toeschietelijk waren ten aanzien van de Congolese president Mobutu. Als vertegenwoordiger op de UNCTAD-conferentie in 1972 in Santiago de Chili koos Van Bilsen openlijk partij voor de socialistische president Salvador Allende.
Vanaf 1962 was Van Bilsen docent aan de faculteit Rechtsgeleerdheid van de Rijksuniversiteit Gent. Van 1974 tot aan zijn emeritaat in 1983 was hij directeur van de vakgroep voor de Studie van de Problemen van de Derde Wereld, een taak die hij met groot engagement opnam. Van Bilsen was tevens de oprichter van de Vlaamse Vereniging voor de Verenigde Naties, waarmee hij wilde benadrukken dat Vlaamse emancipatie niet los kan worden gezien van mondiale ontvoogding.

Werken

— Artikelen in De Dinaso-Student; Hier Dinaso!.
— Voici les Dinasos, 1936.
— Een dertigjarenplan voor de politieke ontvoogding van Belgisch Afrika, in: De Gids op maatschappelijk gebied, nr. 12, 1955, pp. 999-1028.
— Pleidooi voor het dertigjarenplan, in: De Gids op maatschappelijk gebied, nr. 12, 1956, pp. 1167-1215.
— Zin en verantwoording van het Verzet, in: Handelingen van het Kongres van het Vlaams Verzet te Antwerpen, 6 en 7 december 1958, pp. 39-52.
— Vers l’indépendance du Congo et du Ruanda-Urundi. Réflexions sur les devoirs et l’avenir de la Belgique en Afrique Centrale, 1958.
— L'indépendance du Congo, 1961.
— Kongo 1945-1965. Het einde van een kolonie, 1993.

Literatuur

— J. Creve, Recht en Trouw. De geschiedenis van het Verdinaso en zijn milities, 1987.
— E. Vandermeersch, Jef Van Bilsen zijn rol in het Belgische ontwikkelingsbeleid en zijn visie op ontwikkelingssamenwerking. KULeuven, ongepubliceerde licentiaatsverhandeling, 2000.
— S. van Clemen, De inzet van Jef Van Bilsen in het Verdinaso vanaf mei 1940, in: Jaarboek Joris van Severen, vol. 4, 2000, pp. 163-188.
—S. van Clemen, Jef Van Bilsen als hoofdman van de Leuvense studentenafdeling van het Verdinaso (1932-1936), in: Jaarboek Joris van Severen, vol. 6, 2002, pp. 66-106.
— D. Neudt, Wij hebben een taak in Kongo. De verbeelding van Afrika bij Jef Van Bilsen, UGent, ongepubliceerde licentiaatsverhandeling, 2002.
— L. Saerens, Inventaris van het Archief Anton A. Jozef (Jef) Van Bilsen (1913-1996), Leuven, 2002, (Inventarissen en Repertoria, nr. 59).
— B. Lein, Jef Van Bilsen en het einde van het Verdinaso, in: WT, jg. 71, 2012, nr. 1, pp. 34-56.
— B. Lein, Jef Van Bilsen. Tussen Hendrik de Man en Tony Herbert. De politieke zoektocht van een ex-Dinaso, in: WT, jg. 71, 2012, nr. 2, pp. 105-132.
— R. Doom, Van Bilsen, Jef (1913-1996), 14 februari 2016, op www.ugentmemorie.be/personen/van-bilsen-jef-1913-1996
— J. Creve, Frantz Van Dorpe en het Verdinaso, 2021.

Suggestie doorgeven

1973: Manu Ruys (pdf)

1998: Jan Creve (pdf)

2023: Jan Creve

Databanken

Inhoudstafel