Kippenberg, Anton

Persoon

Anton Kippenberg (1874-1950) was een Duitse uitgever en vertaler. Tussen 1905 en 1950 was hij directeur van de invloedrijke Insel-uitgeverij, waar hij talrijke vertalingen van Vlaamse literatuur liet verschijnen. 

Geboorte
Bremen, 22 mei 1874
Overlijden
Luzern, 21 september 1950
Leestijd: 3 minuten

Anton Kippenberg bracht een groot deel van de Eerste Wereldoorlog door in België. In 1915 werd hij gelegerd als officier in Tielt, waar hij hoofdredacteur werd van de Kriegszeitung der 4. Armee. Kippenberg was zich goed bewust van de zakelijke opportuniteit die zijn verblijf in Vlaanderen hem bood. Hij knoopte er volop contacten aan met Vlaamse auteurs, die goed in zijn fonds zouden kunnen gedijen en bood hun royale contracten aan.

Hoewel Kippenberg niet rechtstreeks voor de Politische Abteilung werkte, werden zijn vertaalactiviteiten wel gewaardeerd als een belangrijke bijdrage aan de Flamenpolitik Flamenpolitik
Met het begrip ‘Flamenpolitik’ wordt verwezen naar de politiek die de Duitse bezetter voerde ten aanzien van de Vlaamse beweging tijdens de Eerste en de Tweede Wereldoorlog. Sommige aute... Lees meer
. Tijdens de oorlog gaf hij met de steun van de Duitse bezettingsautoriteiten een reeks vertalingen Vertaling
De Vlaamse beweging onderhield in de lange 19de eeuw een complexe relatie tot vertaling door overheidsinstanties. Terwijl vertalingen bijdroegen tot het voortbestaan en de ontwikkeling va... Lees meer
van Vlaamse literatuur Literatuur
De literatuur heeft een cruciale rol gespeeld in het ontstaan van de Vlaamse ontvoogdingsstrijd en ook in de daaropvolgende fasen van de Vlaamse natiewording zijn schrijvers vaak richting... Lees meer
uit. Veertien vertalingen verschenen in de zogeheten Bibliothek der Romane. Twaalf andere maakten deel uit van een serie goedkopere Insel-Bücherei-uitgaven, die samen onder de titel Die flämische Serie verschenen. Het Vlaamse fonds van Kippenberg bevatte werk van onder anderen Jan van Ruusbroec, Hendrik Conscience Conscience, Hendrik
Hendrik Conscience (1812-1883) was de eerste auteur die het in België aandurfde een roman in het Nederlands te schrijven en te publiceren. Zijn oeuvre van zo’n 65 romans, dat ook een bred... Lees meer
, Guido Gezelle Gezelle, Guido
Guido Gezelle (1830-1899) was een Vlaamse priester die de Vlaamse volkstaal verdedigde binnen het algemeen Nederlands. Hij verwierf grote bekendheid als lyrisch dichter van religieuze nat... Lees meer
, Stijn Streuvels Lateur, Frank
Lees meer
en Herman Teirlinck Teirlinck, Herman
Lees meer
. Maar ook Franstalige Vlamingen als Charles de Coster De Coster, Charles
Charles de Coster (1827-1879) was een schrijver die behoorde tot de progressieve vleugel van het liberalisme. Zijn belangrijkste werken zijn Légendes flamandes (1858), Contes brabançons (... Lees meer
en Georges Eekhoud Eekhoud, Georges
Lees meer
kregen een plekje in zijn fonds.

Werk als vertaler

Kippenberg was zelf ook actief als vertaler. Hij vertaalde werk van Stijn Streuvels, Anton Bergmann Bergmann, Anton
Anton Bergmann (1835-1874), zoon van George Bergmann, was een Lierse advocaat, Vlaamsgezind liberaal polemist, historicus en vernieuwend schrijver. Lees meer
en August Vermeylen Vermeylen, August
August Vermeylen (1872-1945) was een schrijver, literatuur- en kunsthistoricus, en socialistisch senator. In het tijdschrift Van Nu en Straks, waarvan hij de leiding had, publiceerde hij ... Lees meer
. In 1916 begon hij met het uitgeven van het tijdschrift Der Belfried. Eine Monatsschrift für Gegenwart und Geschichte der belgischen Lande, dat op initiatief van de Politische Abteilung werd opgericht.

Ook nog na de Eerste Wereldoorlog brachten Kippenbergs inspanningen een indrukwekkende stroom aan vertalingen in Duitsland voort. Onder zijn bewind verschenen er bij Insel in totaal vijftig Vlaamse werken in Duitse vertaling. Vooral Felix Timmermans zou dankzij de bemiddeling van Anton Kippenberg erg succesvol worden in Duitsland. De door Kippenberg bezorgde uitgaven van Pallieter (origineel 1916, vertaald in 1921) en Het kindeken Jezus in Vlaanderen (origineel 1917, vertaald in 1919) bereikten er bijzonder hoge oplagen.

Onder de nationaalsocialistische dictatuur plooide Kippenberg zich naar de belangrijkste organisatorische eisen van de nazi-cultuurpolitiek, zonder de ideologie ervan te omarmen.  Een aantal van zijn Vlaamse auteurs, met name Felix Timmermans en Ernest Claes Claes, Ernest
Ernest Claes (1885-1968) was een schrijver van volkse romans en verhalen en een leidend ambtenaar in de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Na de Tweede Wereldoorlog werd hij vervolgd wege... Lees meer
, raakten op die manier bij het Duitse cultuurleven betrokken op een manier die hun na de oorlog werd aangewreven.

Werken

Der Arbeiter [vertaling van S. Streuvels’ De werkman], 1916.
Das Ziegelhaus [vertaling van A. Bergmanns Drie beelden uit het verleden], 1916.
Advokat Ernst Staas [vertaling van A. Bergmanns Ernest Staas], 1916.
Der ewige Jude [vertaling van A. Vermeylens De wandelende Jood], 1917.

Literatuur

– B. Zeller (red.), Die Insel: eine Ausstellung zur Geschichte des Verlages unter Anton und Katharina Kippenberg, 1965.
– B. Govaerts, De kleine oorlog van Anton Kippenberg, in: Dietsche Warande en Belfort, jg. 135, 1990, nr. 6, pp. 738-761.
– H. Roland, Die deutsche literarische „Kriegskolonie“ in Belgien 1914-1918. Ein Beitrag zur Geschichte der deutsch-belgischen Literaturbeziehungen 1900-1920, 1999.
– P. Zajas, Der “militarisierte” Buchhandel? Die Deutsche Übersetzungsliteratur im Ersten Weltkrieg, in: Acta Germanica, German Studies in Africa, jg. 42, 2014, nr. 1, pp. 167-183.
– H. van den Berg, Een “Holländische Reihe” die er ooit kwam. Anton Kippenberg en de Nederlandse literatuur tijdens de Eerste Wereldoorlog, in: Zacht Lawijd, jg. 13, 2014, nr.3, pp. 256-282.
– Id., Nederlandse letterkunde als Belgische literatuur. Over de weg van de Duitse uitgever Anton Kippenberg naar Vlaanderen in de Grote Oorlog en de weg van de Nederlandstalige Vlaamse letteren naar Centraal-Europa in de vroege twintigste eeuw, in: Neerlandica Wratislaviensia, jg. 25, 2015, pp. 217-241.

Suggestie doorgeven

2023: Ulrike Burki

Databanken

Inhoudstafel