Het verhaal van Vlaanderen

Het Verhaal van Vlaanderen werd gerealiseerd door het productiehuis De Mensen en gepresenteerd door de bekende acteur en televisiemaker Tom Waes. Het format is in Denemarken ontwikkeld voor Historien om Danmark (2017) en werd in Nederland gebruikt voor Het Verhaal van Nederland, dat in 2022 door de publieke omroep werd uitgezonden en hoge kijkcijfers haalde. De aankondiging van de Vlaamse versie leek aan te sluiten bij initiatieven die in 2019 door de Vlaamse Regering Vlaamse Regering
De Vlaamse regering is de uitvoerende macht van de Vlaamse Gemeenschap en het Vlaamse Gewest, geïnstalleerd na de staatshervorming van 1980 en aanvankelijk aangeduid met de term 'executie... Lees meer waren genomen en gericht waren op de versterking van een Vlaams bewustzijn door middel van de geschiedenis, een Canon van Vlaanderen Canon van Vlaanderen
De Canon van Vlaanderen (2023) is een door de Vlaamse Regering geëntameerd initiatief, dat de geschiedenis van het geografische gebied Vlaanderen belicht via 60 vensters over diverse maat... Lees meer en ‘een museum dat onze Vlaamse geschiedenis en cultuur voor het brede publiek ontsluit’ (regeringsverklaring, 2 oktober 2019). Hoewel het productiehuis het format van de reeks al eerder had aangekocht, zette deze context er de producenten toe aan om een beroep te doen op de Vlaamse overheid, die Het Verhaal van Vlaanderen gul subsidieerde. Er werd ongeveer twee miljoen euro voor vrijgemaakt op de budgetten van verschillende ministeries en agentschappen, met name van de beleidsdomeinen Onderwijs, Cultuur en Kanselarij en Bestuur, en Toerisme Vlaanderen, het Vlaams Audiovisueel Fonds en Screen Flanders.

De grote financiële middelen waren noodzakelijk om de reeks te kunnen maken. Zij was immers duur. Het format schreef een verteller voor, die zichtbaar en aanwezig was en de kijker door de geschiedenis loodste, waarvoor op een veelheid aan locaties moest worden gefilmd. Ook voorzag het in talrijke en soms grootschalige re-enactments, wat een grote hoeveelheid aan acteurs, figuranten en stuntmannen en even zoveel historische kostuums vereiste, en een uitgebreide research. Die gebeurde door een klein team onder leiding van eindredacteur Jesse Fabré, dat daarbij een beroep deed op talrijke experten. De gespeelde scènes en interventies van de verteller werden afgewisseld met gesprekken met deze specialisten, hoofdzakelijk historici en archeologen. De research en productie namen drie jaar in beslag.

Het Verhaal van Vlaanderen bestaat uit tien afleveringen van vijftig minuten. In de begingeneriek zegt Waes dat hij diep in het verleden zal duiken, op zoek naar wat zich ‘hier’ heeft afgespeeld: ‘Wie waren de mensen die hier voor ons rondliepen, en hoe zag hun leven eruit? Wat waren onze hoogtepunten? Wat onze dieptepunten? Het wordt een verhaal van gewone mensen én illustere figuren die onze geschiedenis ingrijpend bepaald hebben.’ In de afleveringen worden meestal een drietal figuren en episodes behandeld, enkele tientallen in totaal, te beginnen met de ‘intrede in Vlaanderen’ van de homo sapiens (ca. 38.000 jaar geleden), de strijd tussen de Romeinen en de Galliërs (54 v.C.), de heirbanen, en Carausius, een Menapiër (en dus ‘iemand van bij ons’) die zich liet kronen tot keizer van Noord-Gallië, en verder de kerstening, de Vikingen, de Guldensporenslag Guldensporenslag
De Guldensporenslag was een veldslag op de Groeningekouter nabij Kortrijk op 11 juli 1302. Hierbij werd het Franse ridderleger verslagen. De slag kreeg in de Vlaamse beweging een symbolis... Lees meer , de pest, de Bourgondiërs, de beeldenstorm, de Brabantse Revolutie, de Boerenkrijg Boerenkrijg
De Boerenkrijg is de benaming van een opstand in het najaar van 1798 tegen het Franse regime. Lees meer , de Belgische onafhankelijkheid, de industrialisering, het socialisme Socialistische partij
De socialistische partij werd in België in 1885 opgericht als de Belgische Werkliedenpartij (BWP), veranderde in 1945 haar naam in Belgische Socialistische Partij (BSP) en viel in 1978 u... Lees meer , Congolezen Congo
Lees meer op een Wereldtentoonstelling, de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer , de economische crisis en de opkomst van extreemrechts Rechts-radicalisme
De rechts-radicale traditie begon toen het Vlaams-nationalisme in het interbellum koos voor Nieuwe Orde en collaboratie. Na de oorlog evolueerde radicaal-rechts in Vlaanderen van nostalgi... Lees meer , de vrouwenemancipatie Vrouwenbeweging
Binnen de Vlaamse beweging bestond in het algemeen nauwelijks interesse voor vrouwenemancipatie. Toch was er sprake van kruisbestuiving met de vrouwenbeweging. Zo hanteerden vrouwenorgani... Lees meer en de migratie Migratie
Lees meer .

Succes, receptie en kritiek

De reeks werd uitgezonden op zondagavond – sinds lang het meest gegeerde tijdsslot op de openbare omroep – en was een kijkcijferhit, met tot anderhalf miljoen kijkers per aflevering. De VRT was dan ook zeer tevreden met het resultaat. Toch kwam er ook kritiek. Voormalig Vlaams minister-president Geert Bourgeois Bourgeois, Geert
Geert Bourgeois (1951) is een Vlaams-nationalistisch politicus voor de N-VA. Hij was van 2014 tot 2019 minister-president van Vlaanderen. Lees meer ( N-VA Nieuw-Vlaamse Alliantie
De N-VA is op electoraal vlak de meest succesvolle Vlaams-nationalistische partij ooit en slaagde er ook in om de grootste Belgische partij te worden. Ze zit bijna 20 jaar in de Vlaamse R... Lees meer ) nam aanstoot aan de zware Antwerpse tongval en de tussentaal van Tom Waes: ‘“Het Verhaal van Vlaanderen” is óns verhaal en moet dus worden gebracht in onze gemeenschappelijke taal, niet in een tussentaal, een soort algemeen Antwaarps, met doedegij, ziedegij en wa is dees. Nee, ik vind dat echt bedroevend.’ (Knack, 20 januari 2023)

In historische kringen was de ontvangst gemengd. Historici waren opgetogen dat de reeks zoveel mensen wist te bereiken en kennis en interesse voor het verleden bijbracht, en dat zij tot de popularisering van een aantal nieuwe inzichten bijdroeg. Ook was er lof voor het feit dat de historische specialisten (relatief) uitgebreid aan het woord kwamen, en dat hier en daar uitdrukkelijk werd gewezen op de bronnen waaraan de informatie is ontleend, en dat die soms onzeker is en vatbaar voor interpretatie. Toch werden vanuit historische hoek ook heel wat, vaak fundamentele, bezwaren geformuleerd. Zo werd gewezen op de vaak zeer grote sprongen in de tijd, waardoor lange periodes volstrekt onbehandeld bleven en grotere evoluties en verbanden ontbraken. In de middeleeuwen bleven de periodes tussen 300 en 800 en tussen 900 en 1300 leeg, en er werd ook niets opgenomen uit de 17de en de 18de eeuw (tot de Brabantse Revolutie). De middeleeuwse geschiedenis bleef bovendien beperkt tot een (klein deel van) het graafschap Vlaanderen, waardoor het hertogdom Brabant en andere gewesten buiten beeld bleven. Vrouwen kwamen in het verhaal voor, maar Michèle Corthals, historica aan de Universiteit Antwerpen, stelde vast dat zij in de eerste zeven afleveringen enkel ‘slachtoffers en toeschouwers’ waren. (De Morgen, 6 maart 2023)

Vooral echter struikelden heel wat critici over wat Marc Reynebeau Reynebeau, Marc
Marc Reynebeau (1956) is journalist, publicist en historicus. Als redacteur van Knack en later De Standaard ontpopte hij zich tot een gezaghebbend intellectueel die zich uitgesproken krit... Lees meer omschreef als het ‘soms tergende simplisme’ van de reeks, en ‘het morrend volk als smal historisch verklaringsmodel’ (De Standaard, 8 maart 2023). Veranderingen en revoluties waren het gevolg van het feit dat ‘de mensen’ simpelweg ‘ontevreden’ waren. De Belgische Revolutie Belgische Revolutie
De Belgische Revolutie is de naam van de opstand van 1830-1831 in de zuidelijke provincies van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden van koning Willem I. De opstand leidde tot de splits... Lees meer brak uit omdat koning Willem I der Nederlanden, Willem I
Willem I (1772-1843) was koning der Nederlanden van 1815 tot 1840, en dus ook tussen 1815 en 1830 (de jure tot 1839) van het zuidelijke deel daarvan. Zijn beleid inzake de nationale taal ... Lees meer ‘niet geliefd’ was. Karel van Nieuwenhuyse, historicus en vakdidacticus van de KU Leuven, hekelde het monocausale model dat de makers hanteerden, en het feit dat alle belangrijke gebeurtenissen en veranderingen het gevolg lijken van het ingrijpen van enkelingen: ‘Eén of twee figuren zorgen aflevering na aflevering voor een (r)evolutie.’ (De Morgen, 6 maart 2023) Daardoor bleven diepere en meer genuanceerde verklaringen buiten beeld. Piet Chielens, de voormalige coördinator van het In Flanders Fields museum, lichtte in een interview toe waarom hij zijn medewerking had gestopt: hij kon niet leven met de manier waarop de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer aan bod kwam, en onder meer dat die werd voorgesteld als (louter) ‘een oorlog tussen België en Duitsland’. Met zijn meermaals geuite fundamentele bemerking bij het scenario, werd geen rekening gehouden. (Knack, 28 februari 2023)

De nadruk die in de eerste helft van de reeks lag op ‘koningen, keizers en heiligen’, de uiteindelijk toch niet zo originele en verrassend selectie van episodes, het ruime aandeel van anekdotiek en sentimentalisme en de clichématige en zelfs karikaturale voorstelling van sommige personages (zoals de middeleeuwse monniken), en ook de rechtstreekse identificatie in de tekst van de verteller, die het voortdurend over ‘wij’ en ‘ons’ heeft – dat alles wekt de indruk van een traditionele en wat oubollige (en romantische) visie op het verleden.

De kritiek werd gepareerd door te wijzen op de eigenheid van het medium (‘televisie is iets helemaal anders dan geschiedschrijving, en academische historici kennen dat niet’) en het format dat grote selectiviteit voorschreef (de eindredacteur moest ‘38.000 jaar in tien afleveringen van 50 minuten’ proppen). Ook werd de noodzaak ingeroepen om een breed publiek te bereiken en daarom zaken zo eenvoudig mogelijk voor te stellen. De experten kregen de opdracht zo te spreken dat ze voor twaalfjarigen begrijpelijk waren.

Een identitair Verhaal?

Dat de Vlaamse overheid de reeks steunde en als een bijdrage aan de vorming en versterking van een Vlaams bewustzijn zag, bleek ook uit wat coryfeeën van de N-VA Nieuw-Vlaamse Alliantie
De N-VA is op electoraal vlak de meest succesvolle Vlaams-nationalistische partij ooit en slaagde er ook in om de grootste Belgische partij te worden. Ze zit bijna 20 jaar in de Vlaamse R... Lees meer erover zegden. In een interview in De Standaard De Standaard (1914-)
Het eerste nummer van het dagblad De Standaard verscheen op 4 december 1918. De krant was gedurende vele decennia hét blad bij uitstek van de katholieke Vlaamse beweging in al haar varian... Lees meer (31 december 2022) benadrukte minister-president Jan Jambon Jambon, Jan
Jan Jambon (1960), informaticus, brak in 1988 met de VU en werd een prominente figuur in de Vlaamse Volksbeweging. Hij pleitte voor een onafhankelijk Vlaanderen in de EU. In 2006 trad hi... Lees meer niet alleen dat de Canon van Vlaanderen ‘natuurlijk’ bedoeld was om ‘de Vlaamse identiteit te bevorderen’, maar hij voegde daar ook aan toe: ‘We doen dat vanaf zondag ook met Het Verhaal van Vlaanderen op tv.’ Ook partijvoorzitter Bart de Wever De Wever, Bart
Bart de Wever (1970) is een Vlaams-nationalistisch politicus. Hij is sinds 2004 voorzitter van de N-VA, die onder zijn voorzitterschap de grootste partij van België werd. Sinds 2013 is hi... Lees meer zag de canon en de televisiereeks in hetzelfde licht: ‘Het verhaal van Vlaanderen en de canon zijn pure winst. Gewoon omdat ze bestaan. Wat is de context waarin we leven? Vlaanderen!’ (Het Nieuwsblad, 13 mei 2023). De programmamakers zelf namen hier uitdrukkelijk afstand van. ‘Geen enkele historicus wilde aan een identitair programma meewerken’, aldus Fabré; ‘Ik was me er goed van bewust dat ik geen identitair verhaal kon maken.’ (De Standaard, 28 januari 2023) Hij benadrukte dat ‘de subsidieverstrekkers nooit maar één regel van het script hebben gezien’.

In de reeks werd inderdaad weinig – tot geen – aandacht besteed aan het flamingantisme Cultuurflamingantisme
Lees meer en de taalstrijd. De aflevering over de 19de eeuw handelde zo goed als volledig over de sociale kwestie in die periode, en liet het Verenigd Koninkrijk onder Willem I, de Vlaamse beweging en de taalwetten onvermeld. Aan de Guldensporenslag werd wel een volledige aflevering gewijd, met een uitgebreid re-enactment van de slag zelf, maar de voorgestelde interpretatie was die van een sociaal conflict. ‘En plots bestaat de Vlaamse natie niet meer,’ kopte De Standaard (6 maart 2023) na de uitzending van de laatste aflevering. Die ‘focuste op onze superdiversiteit, maar negeerde de naoorlogse evolutie naar zelfbestuur’, aldus Bart Brinckman. De hele reeks overschouwend stelde hij vast: ‘Van een eigen Vlaams narratief was nauwelijks of geen sprake.’ En: ‘Na tien afleveringen, en zeker na de allerlaatste, zal op sommige Vlaams-nationale kabinetten het gevoel overheersen dat er een kat in een zak werd gekocht. Dit is allerminst de regeringsversie van de geschiedenis geworden. […] niemand kon bevroeden dat Het verhaal van Vlaanderen juist datgene zou negeren wat de grootste verdedigers ervan in de verf wilden zetten: de realiteit van de Vlaamse natie. Talloze historische gebeurtenissen werden op de meest kleurrijke manier voorgesteld, maar het zelfstandige Vlaanderen en de rist politici die daarvoor jaren hebben gestreden, blijven in nevelen gehuld.’