Sint-Thomasgenootschap

Wortels in de zeventiende-eeuwse universiteitsstad Leuven

In 1649 werd in de kerk van de dominicanen van Leuven het eerste Sint-Thomasgenootschap opgericht als een geestelijk genootschap ter bescherming van de zedelijke gaafheid van de Vlaamse studenten. Het was genoemd naar Thomas van Aquino, dominicaan, kerkleraar en patroonheilige van theologen en studenten. In 1797 werd het genootschap samen met de katholieke universiteit afgeschaft door de Franse revolutionairen. In 1835 werd het in Leuven heropgericht, met het Frans als voertaal. De studenten wilden echter een Vlaams Sint-Thomasgenootschap omdat ze het Nederlands als voertaal voor hun geestelijk leven wensten te gebruiken. Uit vrees voor tweedracht werd dat aanvankelijk door de universitaire overheid geweigerd, maar het kwam er toch in 1897 en in oktober van dat jaar telde het Vlaams Thomasgenootschap reeds 350 leden. Onder leiding van de dominicaan Alfons van den Wildenberg steeg het aantal leden in 1910 tot negenhonderd. Hiertoe had zeker de hernieuwing van de Nederlandse gewijde retorica bijgedragen. In 1899 hield Hugo Verriest Verriest, Hugo
De Vlaamsgezinde en progressieve priester en letterkundige Hugo Verriest (1840-1922) was een van de belangrijkste intellectuele inspirators van de katholieke flamingantische scholieren- e... Lees meer er zijn Drie Geestelijke voordrachten. Noord-Nederlandse predikanten werden eveneens uitgenodigd.

De strijd tegen de kerkelijke en universitaire overheden (1912-1944)

Als student in de wijsbegeerte en theologie aan het opleidingshuis van de dominicanen in Leuven (1907-1912) stond pater Jules Callewaert Callewaert, Jules
Dominicaan Jules Laurentius Callewaert (1886-1964) verwierf bekendheid als flamingantisch predikant. Zijn sympathie voor het VNV deed hem aan het begin van de Tweede Wereldoorlog de colla... Lees meer geregeld in contact met de Vlaamse universiteitsstudenten en hun leiders en volgde hij met belangstelling de maandelijkse voordrachten en het jaarlijkse triduüm – een driedaagse van gebed en bezinning – van het Sint-Thomasgenootschap. In die sfeer schreef deze dominicaan tijdens zijn studiejaren de meeste hoofdstukken van zijn Hoogeschoolleven, waarover hij pas na de oorlog 1914-1918 in Leuven voordrachten zou houden en waarmee hij het Sint-Thomasgenootschap een glorietijd bezorgde. Ook in Gent, waar het Sint-Thomasgenootschap omstreeks eind 1922 met zijn medewerking werd opgericht, hield hij conferenties.

Na zijn aanstelling in het klooster van Oostende (1912) hervormde Callewaert het daar bestaande Sint-Thomasgenootschap, dat humanioraleerlingen gedurende de vakanties opving en waar geestelijke oefeningen gehouden werden. Onder zijn impuls richtte het genootschap zich in de volkstaal tot de volksjongens en de studenten. Voortaan zouden maandelijkse godsdienstige en moraliserende conferenties over actuele thema’s worden gehouden, gevolgd door groepsbesprekingen, buiten de partijpolitieke organisaties om. Tijdens de Eerste Wereldoorlog waren de meeste leden voor het oorlogsgeweld gevlucht, ook Callewaert naar Groot-Brittannië. Meteen na de oorlog startte het genootschap weer op, met om de veertien dagen een vergadering met een toespraak over godsdienstige kwesties en een bespreking met de dominicaan De Rooy als moderator. Jaarlijks was er voor een breder publiek een triduüm. Enkele leden van het genootschap werden ook redacteurs van het dominicanenblad Onze jeugd Onze Jeugd
Onze Jeugd (1920-1933) was een idealistisch vormingstijdschrift voor de Vlaamse studerende jeugd, uitgegeven door de dominicanen. Met pater Callewaert als redacteur kwam het blad om zijn ... Lees meer , dat van januari 1920 tot mei 1933 verscheen.

Na zijn terugkeer naar Oostende in februari 1919 liep Callewaert door zijn Vlaamsgezinde voordrachten en publicaties al snel een verbod op om te preken, aanvankelijk enkel in het bisdom Brugge en nadien ook in het aartsbisdom Mechelen-Brussel, maar het kwam niet tot een algemeen preekverbod voor de gehele Belgische kerkprovincie. Een jaar later werd hij naar een dominicanenklooster in Ierland gestuurd, wat hij als een ballingschap aanvoelde. Meteen na zijn terugkomst in juni 1921 werd hij in het dominicanenklooster in Gent geplaatst. Daar startte hij meteen een Sint-Thomasgenootschap op voor studenten van de Gentse rijksuniversiteit, dat weliswaar los stond van de onderwijsinstelling. Tijdens maandelijkse vergaderingen, waarop ook andersdenkenden waren uitnodigd, werden de Vlaamse studenten door voordrachten, lessen en individuele contacten ingewijd in de beleving van de moraal en het katholicisme. Anders dan in Leuven voerde het Gentse Sint-Thomasgenootschap, behalve een jaarlijkse bedevaart naar Oostakker, geen actie naar buiten. Toch was het morele gezag en de invloed van de Vlaams-nationalist Callewaert op de studenten zeer groot en hij onderhield nauwe contacten met de Vlaamse studentenleiders en professoren als raadgever over met name de vernederlandsing van het hoger onderwijs. Maar de tegenkanting van de katholieke of kerkelijke en universitaire milieus was groot en wanneer iets op Vlaams gebied gebeurde dat die overheden niet aanstond, werd het Sint-Thomasgenootschap verantwoordelijk gesteld. Voor de critici maakte ‘Thomas’ geen propaganda voor de Katholieke Actie ( Katholieke Studentenactie Katholieke StudentenActie
De Katholieke Studentenactie (KSA) was een (jeugd)beweging rond Katholieke Actie. Ze was gericht op scholieren en beschouwde zichzelf als een erfgenaam van de Katholieke Vlaamse Studenten... Lees meer ) en bracht het geen winst voor de katholieke partij Katholieke partij
De katholieke partij, later CVP (vanaf 1945) en CD&V (vanaf 2001) speelde een cruciale rol in de geschiedenis van de Vlaamse beweging. De partij had een belangrijk aandeel in onder m... Lees meer . Callewaert is hiervoor enkele malen bij de bisschop ontboden en er werd gedreigd met opheffing van het genootschap. Dat kwam ook doordat vooraanstaande Vlaams-nationalisten zoals Cyriel Verschaeve Verschaeve, Cyriel
Cyriel Verschaeve (1874-1949) was een West-Vlaamse priester, literair auteur, kunstbeschouwer en publicist, die bekend werd als icoon van de Frontbeweging en het opkomende Vlaams-national... Lees meer en Frans Daels Daels, Frans
Frans Daels (1882-1974) vormde de spil van de Vlaamsgezinde organisaties aan het IJzerfront en groeide in het interbellum als voorzitter van het IJzerbedevaartcomité en voorvechter van N... Lees meer als sprekers optraden. In het Gentse Sint-Thomasgenootschap leefde nog de geest van het Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond
Het Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond (1903-1935) was de organisatorische vormgeving van de katholieke Vlaamse studentenbeweging: een jeugdbeweging met plaatselijke bonden van ka... Lees meer en het zocht naar een godsdienstige fundering voor het flamingantisme Flamingant
Flamingantisme is een term die met verschillende betekenissen wordt toegekend aan actoren binnen de Vlaamse beweging en het Vlaams nationalisme. Lees meer , gebaseerd op de leer van Thomas van Aquino.

Callewaert raakte ook verwikkeld in de onrust om het Sint-Thomasgenootschap van Leuven, waar hij ook geregeld optrad met maandelijkse voordrachten. Hij werd ervan verdacht aanstoker te zijn van de protesten van de Vlaamse studenten tegen de oekazen van de geestelijke overheid (mei 1924 - februari 1925). Gerard Romsée Romsée, Gerard
Lees meer , voorzitter van het Leuvense Sint-Thomasgenootschap, tekende mee de ophefmakende affiche die de gelovigen in 1925 opriep om bij de kerkomhaling voor de katholieke universiteit hun bijdrage te weigeren zolang de instelling “een oorlogsmachien zou zijn tegen Vlaanderen”. Daarom en om zijn steun aan gelijkgezinde studenten werd Romsée van de Leuvense universiteit weggestuurd. Toen Callewaert en professor Karel Cruysberghs Cruysberghs, Karel
De Antwerpse priester Karel Cruysberghs (1891-1976) speelde als algemeen proost van het Jeugdverbond voor Katholieke Actie een rol als bemiddelaar in het conflict met het AKVS eind jaren ... Lees meer niet meer mochten optreden als sprekers voor het genootschap zolang Romsée er nog voorzitter van was, namen het volledige bestuur en veel leden ontslag. De Leuvense kring werd de volgende jaren langzaam onttakeld door het autoritaire optreden van sommige proosten van het Jeugdverbond voor Katholieke Actie. De dominicaan Dries Vervinckt Vervinckt, Dries
Dominicaan Dries Vervinckt (1906-1963) was voor de oorlog een belangrijke leidsman in de Dietse meisjesbeweging. Na de oorlog kwam hij in aanvaring met het Belgische gerecht om zijn bijst... Lees meer kon als leider van 1938 tot 1942 het onthoofde genootschap niet meer redden.

Callewaert richtte zich voortaan op het Sint-Thomasgenootschap in Gent, waar aan de rijksuniversiteit het bisschoppelijk gezag minder sterk was en de gedeeltelijke vernederlandsing in 1923 ingezet was. Het genootschap had er omstreeks 1924 een vijfhonderdtal leden. In 1928 richtte Callewaert nog een Sint-Thomasgenootschap op voor de veeartsenijschool in de wijk Kuregem in Anderlecht. De leiding was in handen van de dominicaan Cyriel Schroons, die tevens aan het hoofd kwam van een Sint-Thomasgenootschap in Brussel (Leysstraat) voor de Brusselse Vlamingen die in Leuven studeerden. In de jaren 1930-1935 leidde de dominicaan Reginald Andries in Antwerpen een Sint-Thomasgenootschap voor humaniora-, normaalschool- en handelsschoolstudenten, waaruit de Vlaamsgezinde studentenbond De Witte Kaproenen De Witte Kaproenen
De Witte Kaproenen werd opgericht in 1928 als een zelfstandige knapenbond aanleunend bij AKVS in Antwerpen, en groeide uit tot een nieuwe jeugdbeweging met veel nadruk op het openluchtlev... Lees meer ontstond.
In september 1930 werd de studiekring van het Gentse genootschap door de Gentse bisschop Honoré Coppieters Coppieters, Honoré
Honoré Coppieters (1874-1947) was vanaf 1927 bisschop van Gent. Hij verzette zich tegen het activisme en 'buitensporigheden van het Vlaams-nationalisme', maar steunde de Vlaamse taaleisen... Lees meer voor één academiejaar geschorst omdat het geen propaganda voerde voor de Katholieke Actie en veel leden ‘ten minste [Vlaams-]nationalistisch getint zijn’. In Vlaamsgezinde kringen kende het Sint-Thomasgenootschap zoveel succes dat het samen met het Algemeen Vlaamsch Hoogstudentenverbond Algemeen Vlaamsch Hoogstudentenverbond
Het Algemeen Vlaamsch Hoogstudentenverbond (AVHV) was een overkoepeling voor Vlaamsgezinde studentenverenigingen van verschillende universiteiten, gesticht door Leuvense en Gentse Vlaamse... Lees meer (AVHV), een te duchten concurrent werd voor het diep verdeelde Algemeen Katholiek Vlaamsch Studenten Verbond Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond
Het Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond (1903-1935) was de organisatorische vormgeving van de katholieke Vlaamse studentenbeweging: een jeugdbeweging met plaatselijke bonden van ka... Lees meer (AKVS) en onrechtstreeks de neergang daarvan in 1931-1933 mee in de hand gewerkt zou hebben. In 1938 gaven Callewaert en zijn Sint-Thomasgenootschap daadwerkelijke steun aan een nieuw KVHV-Gent Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond Gent
Een voorloper van de Genste afdeling van het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond Gent (KVHV-Gent) ontstond in 1887. De organisatie telde hoogdagen, maar ook mindere periodes. Ze had sed... Lees meer , dat in een rechtse concentratie de katholieke en conservatieve krachten van Vlaamsgezinden wou bundelen tegen de linkse en vrijzinnige studentenkringen.

Actieve oorlogsjaren, herbronning en neergang

Al in 1938 had Callewaert in het Sint-Thomasgenootschap gefulmineerd tegen het Verdinaso Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen
Het Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen (Verdinaso) (1931-1941) was een fascistisch geïnspireerde beweging onder leiding van Joris van Severen, die een staats- en maatschappijherv... Lees meer en het bestuur bevolen geen Dinaso-studenten toe te laten. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het Gentse Sint-Thomasgenootschap actief met cursussen in plichtenleer en beroepsmoraal. Controversieel was een lessenreeks van Callewaert om de racistische mystiek van de partijideoloog van de nazi’s Alfred Rosenberg te weerleggen. In 1943 stichtte Callewaert nog drie Thomasgenootschappen voor oud-leden in Gent, Antwerpen en Brussel, waar pater Dries Vervinckt de leiding over had. Met de bevrijding verdwenen ze alle.

Net zoals alle Vlaamsgezinde organisaties had het Sint-Thomasgenootschap te lijden onder de repressie Repressie
Lees meer en het telde in 1946 nog amper 35 actieve leden. Callewaert diende in het verlengde van zijn gevangenisstraf wegens collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer het land te verlaten. De heropleving van het Gentse Sint-Thomasgenootschap kwam met de aanstelling van de dominicaan Joachim Warnez als moderator, maar ook door de geleidelijke heropstanding van het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond. Inhoudelijk kwam de godsdienstige beleving opnieuw op de eerste plaats. Vanaf oktober 1947 verscheen het maandelijks tijdschrift Thomas.

Het Sint-Thomasgenootschap Gent evolueerde begin de jaren 1950 tot het Katholiek Universitair Centrum (KUC), eveneens gevestigd in Gent. De klemtoon kwam volledig op het lekenapostolaat, het geloofsleven en de actie voor een studentenparochie te liggen. Bij de strijd voor Leuven Vlaams speelde het geen rol van betekenis. Met de algemene maatschappelijke laïcisering vanaf de jaren 1960 kende ook de invloed van het KUC in Gent een serieuze terugval. Het profileerde zich in de jaren 1980 als vaandeldrager van de progressief-christelijke beweging. Ondertussen werd vanaf de jaren 1970 getracht om de krachten van de vele kerkelijke genootschappen, studentenparochies, katholieke centra en zuilorganisaties te bundelen, maar dat lukte slechts op een bescheiden schaal door de grote ideologische verschillen tussen de dikwijls radicale basisgroepen en de meer gematigde organisaties. Wel kwam er in 1975 een fusie van de Gentse KUC en verschillende studentenparochies in Vlaanderen in de Vereniging van Universitaire Parochies vzw. Het tijdschrift Thomas werd vanaf 1969 een maandblad van het KUC en vanaf 1981 het tijdschrift van de Vereniging van Universitaire Parochies (VUP). Het fusioneerde een jaar later met het blad van de Universitaire Parochie Antwerpen tot de periodiek Campus van de VUP, waarvan de maandelijkse e-nieuwsbrief tot heden verspreid wordt.