Priester-dichters

De combinatie priester-dichter mag niet verbazen: beide activiteiten bestaan bij gratie van het woord. Dat de meesten behalve priester en dichter ook minstens een tijdlang leraar waren past perfect in het plaatje: ook de onderwijzer rekent immers op de kracht van het woord. De drie hoedanigheden delen bovendien hun moraliserende en missionerende inslag: zij hebben kennis (over het goede, ware en schone, over de wereld, over het volk) en die proberen ze te verspreiden, via kansel, klaslokaal of bundel. Gezien de sterke verbondenheid van een groot deel van de Vlaamse clerus met de Vlaamse beweging en de vooral in de 19de eeuw heersende overtuiging dat de ziel zich het meest authentiek kon uitdrukken in de volkstaal, lag het voor de hand dat de Vlaamse clerus zich ook als priester-dichter of leraar zou inzetten voor de Vlaamse zaak (zie Kerk Kerk
De verhouding tussen Kerk en Vlaamse beweging vertoont historisch een tweevoudig beeld. Enerzijds waren de godsdienstige en de Vlaamsgezinde overtuiging innig verstrengeld en vormde de cl... Lees meer ).

Guido Gezelle Gezelle, Guido
Guido Gezelle (1830-1899) was een Vlaamse priester die de Vlaamse volkstaal verdedigde binnen het algemeen Nederlands. Hij verwierf grote bekendheid als lyrisch dichter van religieuze nat... Lees meer wordt beschouwd als het model van de Vlaamse priester-dichter, maar de traditie begon niet bij hem. De Oost-Vlaming Constant Duvillers Duvillers, Constant
De Vlaamsgezinde priester Constant Duvillers (1803-1885) bracht tussen 1839 en 1851 een aantal publicaties uit waarin hij de (officiële) verwaarlozing van het Nederlands aanklaagde. ... Lees meer combineerde een generatie eerder al het priestergewaad met het dichterschap en ook hij was leraar en uitgesproken Vlaamsgezind. Zijn De Fransquiljonnade of Dichtproef op de verbasterde Belgen, De Fransquiljons en Cie (1842) geldt, ondanks die allicht niet ironisch bedoelde tweede ondertitel en de in de Voorrede uitgesproken wens van de dichter om met deze verzen een Leopoldsorde te bemachtigen, als een van de vroegste en scherpste veroordelingen van het culturele en maatschappelijke opportunisme van de verfranste Vlamingen. In formuleringen als ‘Verraders van uw land, g’aenbad een’ vreemden God’ legt Duvillers het verband tussen taal en geloof dat een basisstramien blijft voor priester-dichters van latere generaties.

Van zijn afkomst en streven maakte Gezelle evenmin een geheim: ‘het zijn Vlaamsche Dichtoefeningen, vlaamsche, uit Vlanderen, zoo gij wilt,’ schrijft hij in het voorwoord van Vlaamsche Dichtoefeningen (1858), een poging om de taal van de middeleeuwse literatuur te laten herleven als literaire taal in een geheel andere samenleving. De moderniteit – Verlichting, wetenschap, vooruitgang – vormt een bedreiging voor de traditie en het lokale. Het is die uitdaging die de priester-dichter aangaat: ‘rondom ons wordt het van langst om wijder en grooter; gedachten, menschen en zaken vliegen, met de snelheid van den bliksem, over end weder, 't roert alles en 't waagt dat er is: zoo behooren wij dan ook sterker hand te slaan en gesloten te houden aan al wat er nog vlaamsch is: aan vlaamsche taal, aan vlaamsche zeden, aan vlaamschen, dat is katholijken Godsdienst en Christene Godvruchtigheid.’ Dat wordt de taak van de geestelijke leidsman, van de leraar, van de dichter: het wonder van Gods schepping met woorden hertoveren en zo bewijzen dat de eigen taal en de eigen aard en zeden sterker zijn dan de verlokkingen van de moderne tijd. De schoonheid van de dichterlijke taal weerspiegelt de schoonheid van het geloof en van het volk.

Als de priester-dichter zich achter het programma van de Vlaamse beweging schaart, dan is dat altijd voorwaardelijk: de toekomst van Vlaanderen is christelijk en kan bijgevolg niet liberaal, intellectueel of modern zijn. Dat maakt het extra interessant dat de echte hausse van het priester-dichterschap zich voltrekt rond de eeuwwisseling, wanneer in literaire en intellectuele kringen ( Van Nu en Straks Van Nu en Straks
Van Nu en Straks (1893-1901) was een literair en cultureel tijdschrift, dat voor Vlaanderen vernieuwend was doordat het aansloot bij internationale eigentijdse denkrichtingen zoals het an... Lees meer ) geprobeerd wordt de Vlaamse beweging richting toekomst te heroriënteren. En een hausse is er wel degelijk: Gezelle maakt school, niet in de laatste plaats door toedoen van een andere literair bedrijvige geestelijke, Hugo Verriest Verriest, Hugo
De Vlaamsgezinde en progressieve priester en letterkundige Hugo Verriest (1840-1922) was een van de belangrijkste intellectuele inspirators van de katholieke flamingantische scholieren- e... Lees meer . Wanneer Joris Eeckhout, zelf ook priester-dichter, in 1922 een bloemlezing samenstelt met Verzen van levende priesters uit Vlaanderen dan kan hij maar liefst 26 dichters presenteren; een propagandistische weelde waarvan het socialisme, laat staan het liberalisme in deze jaren van diepe verzuiling alleen maar kunnen dromen. Expliciet vaderlandslievende verzen over Kardinaal Mercier Mercier, Désiré
Désiré Mercier (1851-1926) was van 1906 tot 1926 de kardinaal-aartsbisschop van het aarts­bisdom Mechelen. Hij was een vurig propagandist van het Belgisch patriottisme en leefde tijdens ... Lees meer en Koningin Elisabeth zetten deze bloemlezing overigens expliciet tegenover het radicale flamingantische programma uit die tijd.

Het priester-dichterschap lijkt telkens weer onderdeel van een soort contrareformatie: het Reveil met Gezelle, het antisocialisme met dichters als August Cuppens Cuppens, August
De Vlaamsgezinde priester en auteur August Cuppens (1862-1924) was actief in het Vlaamse cultuurleven en schreef sterk door zijn Limburgse leefwereld geïnspireerde literatuur. Lees meer , Emiel Fleerackers, Jan Hammenecker Hammenecker, Jan
Jan Hammenecker (1878-1932) was een Vlaamse priester, leraar, dichter en schrijver, die invloed uitoefende op de Vlaamse scholieren- en studentenbeweging en de katholieke vlaamse meisjesb... Lees meer , Alois Walgrave Walgrave, Aloïs
Aloïs Walgrave (1876-1930) was een pastoor, leraar en dichter. Hij onderwees aan het Klein Seminarie van Hoogstraten en besteedde veel aandacht aan de moedertaal en poëzie, in het bijzond... Lees meer , Caesar Gezelle Gezelle, Caesar
Caesar Gezelle (1875-1939) was een Vlaamse Rooms-katholieke priester, dichter en leraar. Hij behoorde tot de blauwvoeterijbeweging en was de beheerder van het archief van zijn oom Guido G... Lees meer , Antonius Thans Thans, Hilarion
Hilarion Thans (1884-1963) was een minderbroeder, priester en auteur. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was hij verpleger en aalmoezenier en in het interbellum was hij leraar te Rekem. ... Lees meer en Cyriel Verschaeve Verschaeve, Cyriel
Cyriel Verschaeve (1874-1949) was een West-Vlaamse priester, literair auteur, kunstbeschouwer en publicist, die bekend werd als icoon van de Frontbeweging en het opkomende Vlaams-national... Lees meer in de eerste decennia van de 20ste eeuw. Niet dat deze latere priester-dichters altijd polemisch zijn; ze verkiezen veelal het lofdicht (op de natuur en de als onverbrekelijk gepresenteerde band tussen katholicisme en Vlaanderen) op het hekeldicht.

Het is allicht geen toeval dat Cuppens, Fleerackers, (neef) Gezelle, Hammenecker, Jacobus Muyldermans Muyldermans, Jakob
Lees meer , Thans, Julius Valckenaere en Verschaeve Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer gedichten schreven: niet alleen waren volk en land toen acuut in gevaar, voor die duizenden jongens die door de oorlog aan hun nog relatief afgesloten dorpsgemeenschappen waren ontrukt, vormde het front ook een ongekend moreel gevaar. Met ‘Hier liggen hun lijken / als zaden in ’t zand / hoop op de oogst / o Vlaanderland’ schreef Verschaeve de wellicht bekendste Nederlandstalige WOI-verzen en formuleerde hij kernachtig het programma van de (geradicaliseerde) Vlaamse beweging zoals dat op de eerste IJzertoren IJzertoren
De IJzertoren is een Vlaamsgezind monument in Diksmuide, dat in 1928-1930 werd opgericht als eerbetoon aan de Vlaamse soldaten die sneuvelden aan het IJzerfront tijdens de Eerste Wereldoo... Lees meer werd aangebracht. Deze Vlaamse soldaten gaven hun leven voor zelfbestuur.

Met zijn zwaarwegende collaboratie in de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer pleegde Verschaeve niet alleen verraad aan het programma van Gezelle (die niets moest weten van Blauwvoeterie Blauwvoeterij
Blauwvoeterij is de benaming voor de eerste fase van de katholieke Vlaamse studentenbeweging, vanaf de ‘Groote Stooringe’ in 1875 in het Klein Seminarie van Roeselare tot omstreeks 1880, ... Lees meer en andere flamingantische ruitenbrekerij), hij illustreerde vooral ook hoe ver het antimoderne denken en handelen kon gaan. Al even symptomatisch was de houding van Anton van Wilderode Coupé, Cyriel
Cyriel Coupé (1918-1998), beter bekend onder zijn pseudoniem Anton van Wilderode, was priester, auteur, dichter en classicus. Lees meer , de laatste grote priester-dichter, die zich in de decennia na de oorlog nooit van deze episode zou distantiëren. Het hechteniskamp Lokeren Hechteniskamp Lokeren
Het hechteniskamp van Lokeren was een voormalig Duits gevangenkamp dat tussen september 1944 en oktober 1947 diende als interneringscentrum in het kader van de repressie. Lees meer woog zwaarder dan Breendonk en Auschwitz.