Mommaerts, Hendrik

Hendrik Mommaerts was het jongste kind in een onkerks en liberaal georiënteerd middenstandsgezin, waarvan de vader zich van schrijnwerker opwerkte tot aannemer. Na de kleuter- en de lagere school in het stedelijk onderwijs van zijn geboortestad Leuven, vervolgde hij er zijn studies in het Sint-Pieterscollege en aan de katholieke universiteit, waar hij in 1907 afstudeerde als scheikundig ingenieur. Hij werkte achtereenvolgens in een suikerbedrijf, in het rijkslaboratorium van het ministerie van Landbouw in Gent en bij de Boerenbond Belgische Boerenbond
De Boerenbond is een beroepsorganisatie van en voor landbouwers die tot ver in de 20ste eeuw sterke banden had met de Kerk en de katholieke partij, zich van meet af sterk engageerde in de... Lees meer in Leuven. Na zijn huwelijk nam hij in 1910 een zuivelfabriek over in Broechem. Om de gevolgen van een veroordeling wegens betrokkenheid bij het activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer te ontlopen, week hij in november 1918 uit naar Nederland, waar hij vanaf september 1920 werkzaam was als (patent)ingenieur, achtereenvolgens bij de firma Vereenigde Octrooibureaux in Den Haag, het Amsterdamse octrooibureau Novitmaatschappij en de Bataafsche Petroleum Maatschappij (BPM), het latere Shell. Nadat hij in 1946 op 60-jarige leeftijd met pensioen ging, keerde hij terug naar zijn eerste Nederlandse werkgever (tot 1959) en bleef hij daarna thuis in zijn vakgebied doorwerken tot 1968.

Vlaamsgezind engagement

Nadat hij al in zijn schooltijd belangstelling had ontwikkeld voor de Vlaamse beweging, trad Mommaerts als student aan de Leuvense universiteit toe tot het Vlaamsgezinde literaire genootschap Met Tijd en Vlijt Met Tijd en Vlijt
Met Tijd en Vlijt was een Vlaamsgezind Studentengenootschap dat in 1836 aan de Leuvense universiteit werd opgericht en bleef bestaan tot na de Tweede Wereldoorlog. Het speelde tot 1875 e... Lees meer , waar hij onder meer Frans van Cauwelaert Van Cauwelaert, Frans
Frans van Cauwelaert (1880-1961) was een Vlaamsgezinde katholieke politicus, die een hoofdrol speelde in de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen. Van Cauwelaert lag in 19... Lees meer en Leo van Puyvelde Van Puyvelde, Leo
Leo van Puyvelde (1882-1965) richtte als student aan de Leuvense universiteit in 1903 mee het Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond op en was tot 1914 erg bedrijvig binnen het kathol... Lees meer leerde kennen. Toen hij tussen 1907 en 1909 in Gent werkte, was hij er actief in Het Algemeen Nederlands Verbond Algemeen-Nederlands Verbond
Het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV) werd in 1895 opgericht. Aanvankelijk behartigde het de belangen van de Nederlandse taal. Later en tot op de dag van vandaag ijvert het voor de brede ... Lees meer (ANV) en richtte hij er mee een afdeling op van de Katholieke Vlaamse Hogeschooluitbreiding Katholieke Vlaamsche Hogeschooluitbreiding
De Katholieke Vlaamse Hogeschooluitbreiding is een vormings- en nascholingsorganisatie die in 1898 werd opgericht in Antwerpen. Later werden op diverse plaatsen in Vlaanderen afdelingen o... Lees meer (KVHU).

In 1911 aanvaardde Mommaerts de functie van secretaris van het Katholiek Vlaamsch Oud-Hoogstudentenverbond Katholiek Vlaams Oud-Hoogstudentenverbond
Lees meer van de provincie Antwerpen en in 1913 publiceerde hij onder de titel De groepering van onze Strijdkrachten een brochure over de uitbouw van deze flamingantische drukkingsgroep op arrondissementeel niveau. In januari 1914, na het vertrek van Ernest Claes Claes, Ernest
Ernest Claes (1885-1968) was een schrijver van volkse romans en verhalen en een leidend ambtenaar in de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Na de Tweede Wereldoorlog werd hij vervolgd wege... Lees meer , werd hij aangesteld tot secretaris van het Katholiek Vlaamsch Secretariaat Katholiek Vlaamsch Secretariaat
Lees meer , dat de provinciale katholieke oud-hoogstudentenbonden overkoepelde en coördineerde. Eén van zijn taken in laatstgenoemde job, die hij - naast zijn werk als bedrijfsleider - voor halve dagen uitoefende, was de voorbereiding van een Vlaamsgezinde katholieke krant. Hij lanceerde het voorstel om het blad De Standaard De Standaard (1914-)
Het eerste nummer van het dagblad De Standaard verscheen op 4 december 1918. De krant was gedurende vele decennia hét blad bij uitstek van de katholieke Vlaamse beweging in al haar varian... Lees meer te noemen, een verwijzing naar de gelijknamige Nederlandse krant van de Antirevolutionaire Partij (ARP). In 1914 stichtte hij in zijn woonplaats Broechem een Davidsfonds Davidsfonds
Het Davidsfonds is een katholieke Vlaamse cultuurvereniging, die werd opgericht in januari 1875. Lees meer afdeling.

Activisme en nasleep

Spoedig na de bezetting van Antwerpen door de Duitsers in oktober 1914 sloot Mommaerts zich aan bij een private gespreksgroep met Arnold Hendrix Hendrix, Arnold
Arnold Jozef Hendrix (1866-1946) was een apotheker, ijverde voor de vernederlandsing van het onderwijs en was betrokken bij de oprichting van Ons Volk Ontwaakt en De Standaard. Lees meer , Adelfons Henderickx Henderickx, Adelfons
Adelfons Henderickx (1867-1949) was een Antwerpse katholieke volksvertegenwoordiger. Tijdens de Eerste Wereldoorlog engageerde hij zich in het activisme en tijdens het interbellum in het ... Lees meer en Hugo van den Broeck Van den Broeck, Hugo
Hugo van den Broeck (1891-1960) was vooral actief in verschillende domeinen van de perswereld. Na de Eerste Wereldoorlog vlucht hij naar Nederland en wordt in België bij verstek veroordee... Lees meer . Op 3 september 1916 werd - weliswaar zonder Hendrix - gestart met de uitgave van het activistische De Eendracht De Eendracht
De Eendracht was een activistisch weekblad dat van september 1916 tot oktober 1918 werd uitgegeven door een redactie die banden had met het Katholieke Oud-Hoogstudentenverbond en de Bond ... Lees meer . Nadat hij in juni 1917 lid was geworden van de Raad van Vlaanderen Raad van Vlaanderen (1917-1918)
De Raad van Vlaanderen (1917-1918) was een activistisch marionettenparlement tijdens de Eerste Wereldoorlog, dat onderdeel was van de Duitse plannen om in Vlaanderen een blijvende invloed... Lees meer , nam Mommaerts in oktober van dat jaar de directie en de hoofdredactie in handen. Mommaerts, die zijn editorialen signeerde als  Wilfried , trok Floris Couteele Couteele, Floris
Floris Couteele (1897-1931) was een publicist en essayist die in de jaren twintig een opvallende rol speelde in de ideeënstrijd tussen het culturele en het politieke flamingantisme en met... Lees meer aan als redactiesecretaris en later ook diens goede bekende Jan-Albert Goris Goris, Jan-Albert
Jan-Albert Goris (1899-1984) was een veelzijdig schrijver, ambtenaar en diplomaat. Als literator maakte hij naam onder het pseudoniem Marnix Gijsen. Hij debuteerde als expressionistisch d... Lees meer als ‘hulpsecretaris’. Datzelfde jaar schreef hij de brochure Aan het Vlaamsche Volk, die anoniem door het activistische Centraal Vlaamsch Propagandabureau Centraal Vlaamsch Propagandabureau
Het in Brussel gevestigde Centraal Vlaamsch Propagandabureau was tijdens de Eerste Wereldoorlog het centrum en het secretariaat van de activistische propaganda vanwege de Raad van Vlaande... Lees meer werd verspreid. Hoewel hij In augustus 1918 ontslag had genomen uit de Raad van Vlaanderen, kreeg Mommaerts een maand later toch de bevoegdheid landbouw toegewezen in de Commissie van Zaakgelastigden Commissie van zaakgelastigden
De Commissie van Zaakgelastigden (1918) was een activistisch bestuursorgaan dat de Duitse bezetter adviseerde. De commissie werd in de zomer van 1918 ingesteld, ter vervanging van de afge... Lees meer . Na de Duitse nederlaag probeerde die als Vlaams Comité Vlaamsch Comité
Het Vlaamsch Comité (1918-1919) werd opgericht om enerzijds de gemeenschappelijke politieke doeleinden van het activisme op het internationale forum aan de bod te brengen en anderzijds de... Lees meer vanuit Den Haag nog enige invloed uit te oefenen. Mommaerts nam stond toen ook aan het hoofd van het post-activistische Vlaamsch Persbureau Vlaamsch Persbureau
Het Vlaamsch Persbureau was een onderdeel van het in Den Haag gevestigde Vlaamsch Comité en belastte zich met pers en propagandazaken voor de uitgeweken activisten. Lees meer .

Op 17 april 1920 werd Mommaerts door het assisenhof van Brabant bij verstek ter dood veroordeeld. Tijdens het interbellum werkte hij mee aan het weekblad Vlaanderen en de tijdschriften De Dietsche Gedachte Dietsche Gedachte
De Dietsche Gedachte (1926-1941) was het maandblad van de Dietsche Bond, een in 1917 opgerichte organisatie van Groot-Nederlandse strekking. Lees meer en De Dietsche Voorpost De Dietsche Voorpost
De Dietsche Voorpost (1935-1940) was een maandblad dat de Groot-Nederlandse gedachte uitdroeg. Het werd initieel geleid door Rosa de Guchtenaere en nadien achtereenvolgens door Jan Derk D... Lees meer ; waarvan hij in 1934 de Groot-Nederlandse beginselverklaring ondertekende.

De Tweede Wereldoorlog en later

Op 25 mei 1940 woonde Mommaerts, die in 1938 tot Nederlander was genaturaliseerd, een vergadering bij van de in het pas bezette Nederland opgerichte Groot-Nederlandse Actie Groot-Nederlandsche Actie
De Groot-Nederlandsche Actie werd opgericht kort na de Duitse bezetting van Nederland in mei 1940. Het initiatief stierf al snel een stille dood, enerzijds omdat de Duitse Nieuwe Orde nie... Lees meer , die hoopte in de nieuwe politiekmaatschappelijke constellatie het Groot-Nederlandse streven op de agenda te kunnen zetten. De beginselverklaring ervan tekende hij echter niet. Zolang de Duitse bezetter zich er nog niet expliciet tegen uitgesproken had, hoopte Mommaerts dat de gewijzigde machtsverhoudingen eventueel een opportuniteit zouden kunnen bieden voor Groot-Nederland Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer . Zo pleitte hij op 5 september 1940 in de Haagse krant Het Vaderland onder de titel Een onactueel vraagstuk. Maar toch moet men het niet geheel uit het oog verliezen voor de vorming van een federatie tussen Nederland en België, die op termijn tot een eenheidsstaat zou moeten leiden.

Nadat hij zijn professionele werkzaamheden helemaal had stopgezet, richtte Mommaerts zijn aandacht in de late jaren 1960 op de geschiedenis van het activisme, waarover hij tijdens het laatste decennium van zijn leven zowel tijdschriftartikelen als notities voor de Encyclopedie van de Vlaamse Beweging Encyclopedie van de Vlaamse Beweging
De tweedelige Encyclopedie van de Vlaamse beweging verscheen in 1973-1975 en gold jarenlang als het voornaamste naslagwerk met betrekking tot de geschiedenis van de Vlaamse beweging. ... Lees meer publiceerde, in zekere zin een soort van memoires in fragmenten. Ook toonde hij zich graag bereid om, vooral Leuvense, geschiedenisstudenten te informeren en te assisteren die een eindverhandeling maakten over dat thema. Op zijn overlijdensbrief liet hij met enige fierheid vermelden dat hij ‘lid van de Raad van Vlaanderen en Zaakgelastigde van Landbouw 1917-1918’ was geweest.