Knuvelder, Gerard

Jeugd en achtergrond

Gerard Knuvelder was de zoon van de katholieke journalist Gerhardus Knuvelder en Cornelia de Leeuw. Hij studeerde Nederlands aan de Tilburgse Rooms-Katholieke Leergangen bij Hendrik Moller Moller, Hendrik
Hendrik Moller (1896-1940) was tussen 1900 en 1940 een van de voornaamste culturele voormannen in het katholieke volksdeel van Nederland. Via onderwijsvernieuwing, studentenverenigingen ... Lees meer en dr. L.C. Michels. Knuvelder was samen met Wouter Lutkie Lutkie, Wouter
Wouter Lutkie (1887-1968) was een Noord-Brabantse katholieke priester die de Groot-Nederlandse gedachte verdedigde en voorstander was van het corporatisme en Italiaanse fascisme. Lees meer een fervent aanhanger van Moller (die hem gratis liet studeren) en diens cultureel-literaire visie op de Groot-Nederlandse Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer gedachte. In 1920 was hij actief in de organisatie van het Heel-Nederlandsch Studentenkongres in Tilburg, waar delegaties studenten uit Gent en Leuven aan deelnamen. In datzelfde jaar leidde hij met Lutkie het studentenverzet tegen het ontslag van Moller. Nadat deze actie hem een kort conflict met de nieuwe rector van de Leergangen, Thomas Goossens, opleverde, werd hij aangesteld als leraar voor de Leergangen in Bergen-op-Zoom, waar hij bevriend werd met Willem Asselbergs Asselbergs, Willem
Willem Asselberghs (1903-1968), ook bekend onder zijn pseudoniem Anton van Duinkerken, was hoogleraar taalkunde in Nijmegen. Hij ijverde voor de Vlaams-Nederlandse culturele integratie.... Lees meer (Anton van Duinkerken). In 1923 werd Knuvelder leraar in Eindhoven, waar hij van 1952 tot het bereiken van de pensioenleeftijd in 1967 directeur van het Sint-Joriscollege was. Met Moller richtte hij in 1922 het katholieke culturele tijdschrift Roeping Roeping
Roeping (1923-1975) was een Nederlands katholiek tijdschrift. Vanaf 1962 heette het Raam. Het blad toonde grote belangstelling voor de Vlaamse Beweging en telde meerdere Vlamingen in de ... Lees meer op, waarvan hij van 1927 tot 1942 het hoofdredacteurschap opnam. Van kerstmis 1944 tot 1952 leidde hij het katholieke weekblad De Nieuwe Eeuw. Hij maakte naam als essayist over sociaal-economische, politieke en literaire onderwerpen.

Groot-Nederlandse Gedachte

Als redacteur van Roeping en als essayist heeft Knuvelder in de jaren 1920 bijgedragen tot de emancipatie van het katholieke volksdeel in Nederland. Hoewel geboren Gelderlander, vereenzelvigde hij zich met de Brabants-katholieke cultuur en richtte hij de aandacht op de historische en culturele banden met Vlaanderen, eerder dan op Den Haag. Zowel de invloed van Moller als de familiebanden van zijn grootvader met Antwerpse kunstenaarsmilieus scherpten bij Knuvelder de sympathie voor de Vlaamse beweging en de Vlaamse strijd. In verscheidene publicaties onderstreepte hij de Groot-Nederlandse gedachte, meermaals in termen van een ‘Groot-Brabantse’ gedachte, in aansluiting op de eerste rector van de Tilburgse economische hogeschool (nu Tilburg University). Zijn publicaties uit het interbellum dragen sprekende titels als Bezuiden de Moerdijk (1929), het aan Goossens ontleende Vanuit Wingewesten (1930), Het Rampjaar 1830 (1930), en De Mythe Nederland (1932).

In deze werken benadrukte Knuvelder de economische samenhang van Midden-Nederland en hekelde hij de historische uitbuiting van het Zuiden door de Hollandse Staten-Generaal. Hij betreurde met Frederik C. Gerretson Gerretson, Frederik C.
Frederik Carel Gerretson (1884–1958) was een Nederlandse historicus, zakenman en politicus, die vanuit zijn Groot-Nederlandse overtuiging het Vlaams-nationalisme trachtte te beïnvloeden.... Lees meer de Belgische Revolutie Belgische Revolutie
De Belgische Revolutie is de naam van de opstand van 1830-1831 in de zuidelijke provincies van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden van koning Willem I. De opstand leidde tot de splits... Lees meer van 1830 en het mislukken van het experiment van het Verenigde Koninkrijk der Nederlanden. Vanuit die visie bevorderde hij een feitelijke eenheid en ‘de wenselijkheid ook tot een nauwere, bewuste samenwerking’, evenwel met als caveat dat ‘geen Groot-Nederlands ideaal mag ons doen voorbijzien dat er, binnen de Nederlandse eenheid, diversiteit van menselijkheid, van belangen ook, bestaat’. Bijzondere aandacht moest door de Groot-Nederlander worden besteed aan Midden-Nederland. In Knuvelders benadering moest enerzijds het nationaal sentiment van de Nederlanders worden versterkt zodat ‘Holland’ zich weer bewust werd van haar historische, middeleeuwse band met Vlaanderen. Tegelijk schreef hij in zijn boek Volk en Staat (1935) dat in België de Nederlandse cultuur zich ‘moet kunnen bevrijden van de druk van Brussel, dat naar een nationale staat streeft ten koste van het Nederlands element’.

Knuvelder, in de jaren 1930 secretaris van de Groot-Nederlandsche Vereeniging Groot-Nederlandsche Vereeniging
Lees meer (Eindhoven), onderhield ook via Roeping vele contacten met Vlaams-nationalisten ( Hendrik Elias Elias, Hendrik
Hendrik Elias (1902-1973) was een historicus en Vlaams-nationalistisch politicus die als leider van het Vlaamsch Nationaal Verbond collaboreerde met de Duitse bezetter tijdens de Tweede W... Lees meer , Jan Brans Brans, Jan
Jan Brans (1908-1986) was een Vlaams-nationalistische journalist en publicist, die tijdens de oorlog collaboreerde als hoofdredacteur van Volk en Staat. Decennia later lag hij mee aan de ... Lees meer , Victor Leemans Leemans, Victor
Victor Leemans (1901-1971) was een politiek en sociaaleconomisch theoreticus, die het gedachtegoed van de revolutie van rechts introduceerde in de Vlaamse beweging. Tijdens de Tweede Were... Lees meer , Wies Moens Moens, Wies
Lees meer ). In de jaren 1930 hield hij lezingen in Nederlandse en Vlaamse universiteitssteden over actuele sociaal-economische en daarmee verbonden politieke problemen, zoals het Rijn-Scheldekanaal, en meende hij dat voor de bevordering van Groot-Nederland een krachtig gezag nodig was. In dit verband had hij sympathie voor het katholieke corporatisme Corporatisme
Het corporatisme was in het interbellum, vooral in de crisisjaren 1930, een wijdverspreid, maar tegelijk vaag alternatief maatschappelijk en politiek model. Na de Tweede Wereldoorlog zou ... Lees meer en de bewondering die in deze kringen leefde voor Mussolini. Knuvelder, die nooit bij een politieke partij aangesloten is geweest, stond niettemin op de onafhankelijkheid van zijn tijdschrift. Na de dood van Dolfuss distantieerde hij zich van ieder politiek geweld en van de rechtse sympathie voor het nationaalsocialisme die tot de collaboratie zouden leiden.

Literair historicus

Knuvelders idealen bleven in de eerste plaats cultureel-literair. Onder de Duitse bezetting werkte hij mee aan het verzetsblad Het Parool, en in de naoorlogse periode ontwikkelden zijn contacten met Vlaanderen zich vooral op literair gebied. Hij was bestuurslid van de Culturele Raad Noord-Brabant en hoofdredacteur van het tweemaandelijkse tijdschrift Brabantia, waarin zijn maatschappelijke belangstelling duidelijk tot uiting komt. Knuvelders grootste en meest invloedrijke werk blijft het vierdelige Handboek tot de Geschiedenis der Nederlandse Letterkunde (1938-1939), en de bijbehorende bloemlezing. Aan de hand hiervan werden duizenden studenten ingeleid in de Nederlandstalige literatuur, zij het aanvankelijk met een sterk katholieke inslag. De polarisatie tussen progressieve en behoudende katholieken in de late jaren zestig liet sporen na in Knuvelders werk. In de herziene uitgave die vanaf 1970 van zijn Handboek verscheen waren de autoritaire en katholieke trekken verdwenen, en nam hij afstand van de restauratieve tendenzen in het Nederlandse katholicisme. Door de invloed van dit handboek droeg Knuvelder bij aan de literaire canonvorming in de Lage Landen. In 1961 verleende de universiteit in Utrecht hem het eredoctoraat in de letteren, in 1963 werd hij buitenlands erelid van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde. Knuvelder speelde verder een rol bij de Conferentie der Nederlandse Letteren, was lid van het Guido Gezelle Gezelle, Guido
Guido Gezelle (1830-1899) was een Vlaamse priester die de Vlaamse volkstaal verdedigde binnen het algemeen Nederlands. Hij verwierf grote bekendheid als lyrisch dichter van religieuze nat... Lees meer genootschap, dat hem tot voorzitter koos, en schreef de inleiding voor het in 1972 verschenen eerste deel van Stijn Streuvels Lateur, Frank
Lees meer ' Volledig Werk. Hij werkte ook met literaire bijdragen mee voor de dagbladen De Maasbode, De Tijd en De Volkskrant.

Knuvelders archief berust in het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum te ’s-Gravenhage. Zijn persoonlijke bibliotheek is opgenomen als collectie in de Universiteitsbibliotheek van Tilburg University.