Blok, Petrus Johannes
De Nederlandse hoogleraar geschiedenis Petrus Johannes Blok (1855-1929) was met zijn meerdelige Geschiedenis van het Nederlandse Volk als nationaal geschiedschrijver een tegenhanger van de Belgische historicus Henri Pirenne en zijn Histoire de Belgique. Blok zag zijn beperkte betrokkenheid bij het Algemeen-Nederlands Verbond als een uiting van zijn oranjegekleurd Nederlands nationalisme.
Petrus Johannes Blok studeerde klassieke talen in Leiden. Hij was aanvankelijk leraar Nederlands en geschiedenis aan het stedelijk gymnasium in die stad, vervolgens hoogleraar algemene en vaderlandse geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen en vanaf 1894 hoogleraar vaderlandse geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Leiden, destijds de meest prestigieuze leerstoel geschiedenis in Nederland. In Leiden, de oudste Nederlandse universiteit, was hij de opvolger van Robert Fruin (1823-1899), die in 1860 de grondlegger was geweest van deze ‘nationale katheder’ en die Blok had aangezet tot historisch onderzoek. Blok initieerde ook de latere de koningin Wilhelmina (1880-1962) in de Nederlandse geschiedenis.
In 1879 poneerde Blok in een van de stellingen bij zijn proefschrift dat ‘de vorming van een groot Bourgondisch rijk, zooals Karel de Stoute dit wilde, zeer schadelijk zou zijn geweest voor de ontwikkeling der Noord-Nederlandsche gewesten’. Vanuit die optiek presenteerde zijn tussen 1892 en 1908 uitgebrachte Geschiedenis van het Nederlandsche Volk niet alleen een synthese van de desbetreffende historische kennis, maar was dit zevendelige magnum opus ook bedoeld om het eigen Nederlands nationaal besef verder te funderen en te versterken door over de Nederlandse geschiedenis – los van andere staatkundige constructies – een richtinggevend overzichtswerk te publiceren.
Vlaams-Nederlandse betrekkingen
Bloks betrokkenheid bij het Algemeen-Nederlands Verbond Algemeen-Nederlands Verbond
Het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV) werd in 1895 opgericht. Aanvankelijk behartigde het de belangen van de Nederlandse taal. Later en tot op de dag van vandaag ijvert het voor de brede ... Lees meer (ANV), waarvan hij van 1917 tot 1920 bestuurslid was, was dan ook niet ingegeven door enige vorm van (politieke) Groot-Nederlandse Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer gezindheid, wel integendeel. Hij en nagenoeg alle andere Nederlandse leden zagen (hun lidmaatschap van) het ANV destijds vooral als een middel tot bevestiging van hun nationaliteitsbesef. In een toespraak voor de Nederlandse studentenafdeling van het ANV in 1922 noemde Blok Groot-Nederland een hersenspinsel en raadde hij Nederlanders af zich te mengen in de Vlaamse beweging. De tekst werd gepubliceerd in het ANV-periodiek Neerlandia Neerlandia
Neerlandia, gesticht door Hippoliet Meert in 1896, werd in 1897 de spreekbuis van het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV). Na verloop van tijd werd Neerlandia een zelfstandig kwartaalperiod... Lees meer , waarop in hetzelfde blad een felle repliek volgende van Pieter Geyl Geyl, Pieter
Pieter Geyl (1887–1966) was een Nederlandse historicus met uitgesproken Groot-Nederlandse opvattingen, die een belangrijke rol speelde in het Vlaams-nationalisme tijdens het interbellum.... Lees meer , die bij hem was gepromoveerd. Bloks promovendus Hajo Brugmans (1868-1939), die vanaf 1903 hoogleraar algemene geschiedenis was aan de Gemeentelijke Universiteit van Amsterdam, omschreef zijn leermeester als ‘een warme vaderlander’.
Blok nam in 1902 deel aan het 27ste Nederlandsche Taal- en Letterkundig Congres Nederlandse Congressen
De Nederlandse Congressen waren gemeenschappelijke (culturele) ontmoetingen van Vlamingen en Nederlanders in Vlaanderen en Nederland die met onderbrekingen werden georganiseerd sinds 1849... Lees meer , dat in Kortrijk werd georganiseerd naar aanleiding van de 600ste verjaardag van de Guldensporenslag Guldensporenslag
De Guldensporenslag was een veldslag op de Groeningekouter nabij Kortrijk op 11 juli 1302. Hierbij werd het Franse ridderleger verslagen. De slag kreeg in de Vlaamse beweging een symbolis... Lees meer en publiceerde daarover een verslagje in Neerlandia. In het Gedenkboek van het Algemeen Nederlands Verbond, bij gelegenheid van het 25 jaar bestaan (1923) publiceerde hij een bijdrage over de ‘Aard en Wording van de “Nederlandsche Stam”’, een soort intellectueel testament wat betreft zijn opvattingen inzake de Vlaams-Nederlandse Nederland
Nederland is met Vlaanderen verbonden door de economische infrastructuur, de taal en de geschiedenis. Vanaf eind 18de eeuw kreeg die verbondenheid in taal en cultuur op uiteenlopende mani... Lees meer verhoudingen.
Werken
– Aard en Wording van de "Nederlandsche" Stam, in: Gedenkboek van het Algemeen Nederlandsch Verbond, bij gelegenheid van het 25 jaar bestaan, 1923, pp. 44-61.
Literatuur
– I. H. Gosses, Levensbericht van Petrus Johannes Blok (1855-1929), in: Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden 1929-1930, pp. 107-123.
– H. Brugmans, Levensbericht P. J. Blok, in: Jaarboek van de Koninklijke Nederlandse Academie voor Wetenschappen 1930-1931, pp. 1-30.
– A. T. van Deursen, Petrus Johannes Blok, in: Biografisch Woordenboek van Nederland, dl. 1, 1979, pp. 56-58.
– P. M. Blaas, De prikkelbaarheid van een kleine natie met een groot verleden. Fruins en Bloks nationale geschiedschrijving, in: Theoretische Geschiedenis, 1982, pp. 271-303.
– J. Tollebeek, De toga van Fruin. Denken over geschiedenis in Nederland sinds 1860, 1990.
– W. Berkelaar, ”Als uw vriend verheug ik mij”. De ingewikkelde relatie tussen Pieter Geyl en P. J. Blok, in: Tijdschrift voor Geschiedenis, 2006, nr. 4, pp. 500-506.