Tot Nut der Jeugd
Tot Nut der Jeugd was een ‘Antwerpsch Tael- en Dichtkundig Genootschap’ dat in 1803 werd opgericht. Het richtte zich aanvankelijk op pedagogie en later op literatuur.
Het Antwerpse genootschap Tot Nut der Jeugd was actief in de eerste decennia van de 19de eeuw en richtte zich bij aanvang vooral op het lager onderwijs. Later kreeg het genootschap een meer letterkundig karakter en nam de aandacht voor pedagogie af. Jan Frans Willems zette er zijn eerste schreden in het literaire circuit, hij werd in 1812 actief bij Tot Nut der Jeugd. In de jaren van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden vormde het genootschap het toneel van spanningen tussen aanhangers van de regering en tegenstanders van het beleid van koning Willem I.
De drie onderwijzers Jan Terbruggen Terbruggen, Jan A.
De Antwerpse onderwijzer Jan Terbruggen (1755-1819) ontwierp een accentspelling en een spraakkunst van het Nederlands, die tot 1844 werden gebruikt in de provincie Antwerpen. Lees meer , Arnold Klincko en Adriaan Stips richtten in 1803 het Antwerpsch Tael- en Dichtkundig Genootschap Tot Nut der Jeugd op, gesteund door de stedelijke geestelijkheid. Het doel was om te discussiëren over pedagogische problemen en daarnaast gaf het genootschap schoolboeken uit voor het lager onderwijs. Vanaf 1813 werd er een toneel Toneel
Het Vlaamse toneel onderhield vanaf zijn ontstaan in de 19de eeuw een complexe en gelaagde verhouding met de Vlaamse beweging. Van een belangrijk emancipatorisch instrument en voorwerp va... Lees meer afdeling aan het Tot Nut der Jeugd toegevoegd. Jan Frans Willems Willems, Jan Frans
Jan Frans Willems (1793-1846), de “vader van de Vlaamse beweging”, was dichter, polemist, filoloog, tekstediteur en initiatiefnemer of lid van tal van academies en genootschappen in binne... Lees meer schreef twee toneelstukken voor het genootschap: De rijke Antwerpenaer (1815) en Quinten Matsys (1816).
In 1816 bracht het genootschap voor het eerst een letterkundige almanak Tot Nut en Vermaek uit; de titel verwijst naar de koppeling van het nuttige en aangename dat de toneelafdeling voor ogen stond (zie Literatuur Literatuur
De literatuur heeft een cruciale rol gespeeld in het ontstaan van de Vlaamse ontvoogdingsstrijd en ook in de daaropvolgende fasen van de Vlaamse natiewording zijn schrijvers vaak richting... Lees meer ). Deze almanak was divers qua genres, levensbeschouwelijke opvattingen en stijl, maar kende een vrij lokale thematiek. Deze Antwerpse focus kwam bijvoorbeeld tot uitdrukking in de reeks ‘Leévensschetsen van dichters die te Antwerpen geboóren zyn’, die Jan Frans Willems in 1818 startte. De almanak bestond uit gelegenheidsgedichten, puntdichten, zedenlessen, fabels, proza, minnedichtjes en raadsels. Ook Franstalige teksten werden opgenomen. Het genootschap nam in 1822 afscheid van de jaarlijkse almanak, deze werd vervangen door de uitgave van een meer prestigieuze letterkundige mengelbundel, waarvan er uiteindelijk maar één verscheen – pas in 1825.
Relatie met de Noordelijke Nederlanden
Vanaf het begin besteedde het genootschap ook aandacht voor de Noordelijke Nederlanden, zo schreef oprichter Terbruggen in zijn ‘Voor-Réde’ in de eerste almanak: ‘wy tragten onze noórdelyke aengrenzers in beyder moederspraek (want Belgen en Bataven hebben geene Taelmannen noodig) van verre na te streéven en allengskens hen in hunne schoone en zinryke uytdrukkingen te volgen’ (zie Nederland-Vlaanderen Nederland
Nederland is met Vlaanderen verbonden door de economische infrastructuur, de taal en de geschiedenis. Vanaf eind 18de eeuw kreeg die verbondenheid in taal en cultuur op uiteenlopende mani... Lees meer ). Na de dood van Terbruggen in 1819 probeerde Jan Frans Willems met het genootschap een brug te slaan tussen het Vlaamse en Hollandse literaire leven. Dit resulteerde in een toename van Hollandse bijdragen in de almanak, bovendien werden er verschillende erelidmaatschappen uitgedeeld aan dichters uit het Noorden. Er werden prijskampen georganiseerd, waar ook mensen van buiten Antwerpen aan mee mochten doen. De jury bestond uit Hollanders, de eerste prijs ging naar de Rotterdamse dichter Johannes Leonardus Nierstrasz. De verhollandsing van Tot Nut der Jeugd kwam ook tot uitdrukking in de toekenning van een Koninklijke Titel in 1820, vanaf dat moment kon het genootschap dus op steun van de koning rekenen.
Vanwege deze hervormingen kreeg Willems felle kritiek van de conservatieve genootschapsleden. Hij trad hierover in een felle polemiek met Jan Frans (Isfridus) Thys Thys, Isfridus
Isfridus Thys (1749-1824) was een priester en historicus die meerdere prijzen won met verhandelingen over verschillende onderwerpen, waaronder religie en taal. Lees meer , die vond dat hij het genootschap hiermee ten gronde had gericht. Ook de priester Jan Baptist Buelens Buelens, Jan Baptist
Lees meer , die in deze periode als spreekbuis fungeerde van het traditioneel katholicisme in Antwerpen, keurde de wending van het genootschap openlijk af.
Willems had het Antwerpse genootschap tot een verbindingsschakel willen maken tussen de noordelijke en zuidelijke delen van het koninkrijk, zonder de zuidelijke oorsprong uit het oog te verliezen. De turbulentie die zijn hervormingen opriep, was er de oorzaak van dat het genootschap na 1825 nauwelijks meer activiteiten ontplooide. Wanneer het genootschap ophield te bestaan, is niet bekend.
Literatuur
– A. de Clercq en A. Deprez, De tijdschriften van 1815 tot 1833: de dobbele schapers almanak. Bibliografie van de Vlaamse tijdschriften in de negentiende eeuw, nr. 31, 1996.
– J. Weijermars, ‘Antwerpen: Tot Nut der Jeugd’ in: Stiefbroeders. Zuid-Nederlandse letteren en natievorming onder Willem I, 1814-1834, 2012, pp. 83-92 en 152-162.