Van Extergem, Jef

Jef van Extergem was door zijn vader, die zich met zijn gezin in Antwerpen vestigde, voor een bediendeloopbaan voorbestemd. Hij trad erg jong toe tot de Socialistische Jonge Wacht (SJW) van Antwerpen en werd er tijdens de Eerste Wereldoorlog Eerste Wereldoorlog
De Vlaamse beweging is fundamenteel getekend door de Eerste Wereldoorlog. De oorlog maakte een verregaande democratisering onafwendbaar, met wezenlijke gevolgen voor het politieke draagv... Lees meer SJW-secretaris. Hij publiceerde (januari 1916) antimilitaristische en pacifistische artikelen in Vooruit Vooruit (1884-1991)
Vooruit (1884-1991) was een Gents socialistisch dagblad waarin heel wat bijdragen verschenen van Vlaamse intellectuelen. In 1978 werd het blad een regionale editie van De Morgen, om in 19... Lees meer en werkte vanaf het voorjaar van 1916 voor Het Vlaamsche Nieuws Het Vlaamsche Nieuws
Het Vlaamsche Nieuws was een Antwerps Duits-activistisch persorgaan, dat eerst onder de naam Vlaamsche Gazet – Het Laatste Nieuws verscheen. Het werd het belangrijkste activistische perso... Lees meer , dat toen in handen was van de Antwerpse radicale activistische kern rond August Borms Borms, August
August Borms (1878-1946) speelde een prominente rol in de activistische collaboratie tijdens de Eerste Wereldoorlog en groeide nadien uit tot hét symbool van de amnestiebeweging, die een ... Lees meer en Raf Verhulst Verhulst, Raf
Raf Verhulst (1866-1941) was een Vlaamsgezinde schrijver, journalist en docent, die tijdens de Eerste Wereldoorlog een prominente rol opeiste in het activisme. Lees meer . Begin 1917 stichtte Van Extergem in Antwerpen de Vlaamsch Sociaal-Democratische Arbeidersgemeenschap (VSAG) Vlaamsch Sociaal-Democratische Arbeidersgemeenschap
De Vlaamsch Sociaal-Democratische Arbeidersgemeenschap (VSAG) was een activistische groep van jonge socialisten onder leiding van Jef van Extergem, die in december 1916 te Antwerpen ontst... Lees meer en werd hoofdredacteur van het militant linkse en activistische blad van de gemeenschap, De Socialistische Vlaming. Na 1917 sympathiseerde hij met de Russische Oktoberrevolutie (zie Links-radicalisme Links-radicalisme
De verhouding tussen de radicale linkerzijde in Vlaanderen en de Vlaamse beweging werd nauwelijks bestudeerd. De marginaliteit van deze linkerzijde is hier natuurlijk niet vreemd aan, maa... Lees meer ).

Activisme en nasleep

In 1918 werd Van Extergem ingeschakeld in de activistische Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer propagandawerking; als voltijds, bezoldigd medewerker van het Centraal Vlaamsch Propagandabureau Centraal Vlaamsch Propagandabureau
Het in Brussel gevestigde Centraal Vlaamsch Propagandabureau was tijdens de Eerste Wereldoorlog het centrum en het secretariaat van de activistische propaganda vanwege de Raad van Vlaande... Lees meer had hij vanaf de lente van dat jaar de leiding van de afdeling Volksvergaderingen. Vader Van Extergem, die voor de oorlog kleermaker was, kreeg een baan als bode.

Zijn activistische en socialistische engagement dreef Van Extergem in november 1918 naar Duitsland Duitsland & Vlaanderen
Van de eerste helft van de 19de eeuw tot 1945 stond het Duitse beeld van Vlaanderen in het teken van etnisch-culturele verbondenheid. Die romantische perceptie leefde vooral bij een beper... Lees meer , op de vlucht voor vervolging. Daar maakte hij kennis met de Spartakusbund van Rosa Luxemburg (1871–1919) en Karl Liebknecht (1871-1919), de voorloper van de Kommunistische Partei Deutschlands. In 1919 keerde hij terug naar Antwerpen, waar hij werd aangehouden en in juni 1920 voor het assisenhof verscheen. Op zijn proces getuigde August Borms te zijnen gunste. Na tot 20 jaar opsluiting te zijn veroordeeld, werd Van Extergem in juni 1921 voorwaardelijk (hij mocht niet meer aan politiek doen) in vrijheid gesteld. Maar op het einde van dat jaar verscheen Het Zelfstandig Vlaanderen Het Zelfstandig Vlaanderen
Het Zelfstandige Vlaanderen was een communistisch geïnspireerd blad onder leiding van Jef van Extergem dat werd uitgegeven van 1921 tot 1925. Lees meer , waarin Van Extergem zich, samen met vooral vrijzinnige ex-activisten, inzette voor amnestie Amnestie
Lees meer . Aangezien hij zich niet hield aan zijn belofte, werd hij in 1925 opnieuw gearresteerd en tot juni 1928 in de gevangenis opgesloten. Bij zijn vrijlating werd een huldemeeting georganiseerd door Vlaamsgezinden, trotskisten en communisten, met Rosa de Guchtenaere De Guchtenaere, Rosa
Rosa de Guchtenaere (1875-1942) was een Vlaams-nationalistisch activiste, onderwijzeres en feministe. Ze engageerde zich voor talrijke anti-Belgische comités en verwierf bekendheid als pr... Lees meer als voorzitster.

Toetreding tot de Kommunistische Partij België (KPB)

Van Extergem werd daarna voor korte tijd zeeman en vertrok in december 1928 voor een eerste keer naar Moskou. Na zijn vrijlating had hij zowel met de trotskisten als met de stalinisten van de Belgische Kommunistische Partij (KPB) contact gehouden. In september had hij het erevoorzitterschap aanvaard van de Internationale Rode Hulp (IRH), een communistische hulporganisatie voor steun aan politieke gevangenen. Dezelfde IRH was in de jaren 1920 herhaaldelijk opgekomen voor de opgesloten activisten en in het bijzonder voor Van Extergem zelf. Pas toen hij in Moskou was aangekomen, ontving hij een telegram met de vraag naar Antwerpen terug te keren om kandidaat te zijn voor de KPB in de tussentijdse zogenaamde Bormsverkiezing Bormsverkiezing
De Bormsverkiezing – de verkiezing van de onverkiesbare, in de gevangenis verblijvende ex-activist August Borms tot Kamerlid bij tussentijdse verkiezingen in 1929 – was een politiek feit ... Lees meer . Toen de Frontpartij Het Vlaamsche Front
Het Vlaamsche Front was een Vlaams-nationalistische partij, die werd opgericht in 1919 en ook bekend stond onder de couranter gebruikte officieuze benaming Frontpartij. Gesticht als een ... Lees meer op de valreep August Borms naar voren schoof, trok Van Extergem zich, in akkoord met de leiding van de KPB, terug. Van Extergem en de communisten voerden campagne voor Borms, die bijna dubbel zoveel stemmen behaalde als de liberale kandidaat rond wie de verkiezingen draaiden. Op de verkiezingsdag zelf werd Van Extergem lid van de KPB.

De houding van de KPB in de nationale kwestie was, mede door het grote Franstalige overwicht in die partij, niet steeds even duidelijk. Als gevolg daarvan waren de opvattingen van Van Extergem onderhevig aan een duidelijke evolutie en was zijn positie binnen de partij niet steeds even gemakkelijk. In feite gebruikte de partij Van Extergem als uithangbord, telkens zij een persoonlijkheid nodig had met een Vlaams profiel. Intern werd hij precies vanwege dat Vlaams profiel gewantrouwd.

In de zomer van 1930 werd Van Extergem een tweede maal naar de leninistische kaderschool in Moskou gestuurd. Hij bleef er tot begin 1931. Hij was toen lid van het Antwerpse federale partijbestuur, maar nationale verantwoordelijkheden kreeg hij niet. In juli 1935 werd hij aangeduid als een van de afgevaardigden van de Belgische partij voor het zevende 'Volksfrontcongres' van de Communistische Internationale. Hij repte er met geen woord over de Vlaamse kwestie. In 1936 speelde Van Extergem een rol bij stakingen in het Antwerpse (Minerva en haven). Datzelfde jaar besloot de KPB een Vlaamsche Kommunistische Partij (VKP) Vlaamsche Kommunistische Partij
De Vlaamse Kommunistische Partij (1937-1945) was een onderafdeling van de Kommunistische Partij. Ze verdedigde een federaal standpunt en gaf het tijdschrift Het Vlaamsche Volk uit. ... Lees meer op te richten. De onbetwiste leider van de VKP werd Georges van den Boom en niet Van Extergem. Wel werd hij in februari 1937 hoofdredacteur van het nieuwe communistische weekblad Het Vlaamsche Volk Het Vlaamsche Volk
Lees meer .

Oprichting van het Vlaamsch Blok voor Zelfbestuur en Demokratie

Volgens een verslag van de afgevaardigde van de Internationale in België, de Hongaarse communist Andor Bereï (1900-1979), genoot Van Extergem wel populariteit in de partij en was hij tevens een goed spreker, maar bleef zijn houding in de nationale kwestie onduidelijk. Dat belet niet dat hij in oktober 1937, in aansluiting bij de communistische Volksfrontpolitiek, aan de bais lag van de stichting van een Vlaamsch Blok voor Zelfbestuur en Demokratie Vlaamsch Blok voor Zelfbestuur en Democratie
Het Vlaamsch Blok voor Zelfbestuur en Demokratie (1937-1938) was een Antwerps samenwerkingsverband tussen verschillende links en democratisch georiënteerde groeperingen. Lees meer . Dit linkse Vlaamsch Blok slaagde er evenwel niet in het extreemrechtse overwicht in de Vlaams-nationalistische rangen te breken. Inmiddels stond de KPB niet langer op een separatistisch, maar op een gematigd federalistisch standpunt. Van Extergem volgde hierin trouw zijn partij. In februari 1939 veroordeelde hij het activisme als strijdig met het socialisme, hij verkoos ‘als Vlaming een goede Belg te zijn’, wanneer dat de verdediging tegen de nazi-dreiging maar vooruit kon helpen.

In augustus 1939 sloot de Sovjet-Unie een niet-aanvalspact met nazi-Duitsland en de communisten borgen hun antifascistische politiek op. De KPB evolueerde naar een 'neutraal' standpunt tussen de twee oorlogvoerende partijen. Van Extergem werd zo de spilfiguur van een nieuw blad, Ulenspiegel Ulenspiegel
Ulenspiegel (1940-1941) was een blad dat verscheen in Antwerpen. Achter de schermen werd het geleid door de Kommunistische Partij van België, de laatste twee maanden door het VNV. Het wa... Lees meer , dat zijn communistische origine niet afficheerde en vanaf januari 1940 poogde 'verdwaalde' Vlaams-nationalisten aan te trekken. Het blad werd later een belangrijke exponent in de communistische 'aanwezigheidspolitiek' tijdens de eerste bezettingsmaanden. In januari 1941 kwam er een einde aan dit experiment en dook Van Extergem onder.

Partijleider van de KPB

Inmiddels had Van Extergem in 1940 wel de leiding gekregen over de partij in Vlaanderen. Een maand na het verdwijnen van Ulenspiegel verscheen het eerste clandestiene nummer van De Rode Vaan De Rode Vaan
Lees meer met Van Extergem als hoofdredacteur. In maart 1943 verspreidde de KPB zijn handgeschreven protest tegen een anticommunistische provocatie-actie: op diverse plaatsen in Vlaanderen waren op kerkmuren hamers en sikkels geschilderd. In april 1943 werd hij aangehouden en naar Breendonk gebracht. Ondanks langdurige folteringen bleef hij zwijgen. Eind 1943 werd hij naar Sachsenhausen gedeporteerd; in maart 1945 overleed hij in Ellrich, fel verzwakt door ziekte en ontbering.