Pira, Antoon

Nadat hij gedurende één militietermijn als ‘beroepsvrijwilliger’ had gediend in het 5de-Linieregiment, en vervolgens uiteenlopende baantjes had gehad, trad Pira in dienst van de stad Antwerpen als klerk. In augustus 1914 werd hij (als beroepsvrijwilliger) weer onder de wapens geroepen en maakte hij de hele terugtocht van het Belgisch leger Leger
Lees meer mee tot achter de IJzer. In 1916 werd hij voor een opleiding tot brancardier overgeplaatst naar Auvours Kamp van Auvours
Auvours was tijdens de Eerste Wereldoorlog een strafkamp van het Belgische leger dat mythische proporties aannam in de Vlaamse collectieve herinnering. Lees meer , in de buurt van Le Mans.

Na die opleiding bleef hij als klerk bij de medische dienst in Auvours en later in Calais. Van daaruit werd hij in januari 1918 terug naar het front gestuurd, waar het 5de-Linieregiment toen de sector Boezinge hield. De toenemende oorlogsmoeheid op alle fronten, met name na de Russische revoluties in 1917, inspireerden Pira om op te komen voor een betere behandeling van de frontsoldaten én voor de sociale en democratische hervormingen die hij na de oorlog wilde verwezenlijkt zien. Die behelsden geen revolutionair programma, maar – naast de oplossing van de taalkwestie – ook de invoering van het zuiver algemeen stemrecht en de evenredige vertegenwoordiging.

Algemeen Vlaamsch Demokratisch Verbond

In de beperkte taaleisen én de uitgesproken christelijke oriëntatie van de Frontbeweging Frontbeweging
Aan het IJzerfront manifesteerde zich tijdens de Eerste Wereldoorlog flamingantisch verzet tegen de taaltoestanden in het leger. Naarmate het zich meer en meer organiseerde en groeide, vo... Lees meer zag Pira geen heil, en hij richtte een eigen Algemeen Vlaamsch Demokratisch Verbond Algemeen Vlaamsch Democratisch Verbond
Het Algemeen Vlaamsch Democratisch Verbond (1918) was een socialistische en pacifistische organisatie in het 1ste bataljon van het 5de Linieregiment aan het IJzerfront. Oprichter was Anto... Lees meer op, dat snel (een weliswaar beperkt) succes kende, rond de 200 betalende leden zou gehad hebben en de kern vormde van wat een soldatenvakbond had kunnen worden. Omgekeerd beschouwde de Frontbeweging Pira’s AVDV veeleer als een rivaal. Er zou zelfs gedreigd zijn hem fysiek ‘uit te schakelen’.

De kritische én welbespraakte Pira groeide in de ogen van de militaire Veiligheidsdiensten op korte tijd uit tot een gevaarlijke agitator die verantwoordelijk werd geacht voor het toenemend aantal deserties vanuit zijn regiment en voor een werkstaking. Hij werd aangehouden en – pas in november 1920 – samen met vier aanhangers van de Frontbeweging in het 5de-Linieregiment voor de Krijgsraad gedaagd. Zij werden beschuldigd van defaitistische agitatie en aansporen tot desertie. Een groot deel van de openbare opinie in Vlaanderen zag dit proces echter vooral als een manoeuvre om de Frontbeweging – en de daaruit voortgekomen, naoorlogse Frontpartij Het Vlaamsche Front
Het Vlaamsche Front was een Vlaams-nationalistische partij, die werd opgericht in 1919 en ook bekend stond onder de couranter gebruikte officieuze benaming Frontpartij. Gesticht als een ... Lees meer – in diskrediet te brengen.

Tijdens het proces kon de krijgsauditeur zijn beschuldigingen niet hard maken, en Pira’s vier medebeklaagden (onder wie de vrij bekende flamingantische seminarist Maurits Geerardyn Geerardyn, Maurits
Oorlogsvrijwilliger en priester Maurits Geerardyn (1896-1979) was een aanhanger en medewerker van Cyriel Verschaeve. Tijdens het interbellum en de Tweede Wereldoorlog vertegenwoordigde hi... Lees meer ) werden vrijgesproken, maar Pira werd wél veroordeeld tot twintig jaar buitengewone hechtenis.

In 1921 werden de vier vrijspraken én het vonnis tegen Pira bevestigd door het Krijgshof. Maar mede onder druk van de oudstrijdersverenigingen werd in de jaren 1920 aan tal van veroordeelde frontsoldaten genade of strafvermindering verleend en Pira werd in 1922 al in voorwaardelijke vrijheid gesteld. Allicht vanwege die voorwaardelijkheid – én vanwege moeilijkheden in zijn privéleven – was hij nadien alleen nog betrokken bij enkele activiteiten van een afdeling van de Socialistische Oud-Strijders in Borgerhout. Hij verdiende naar eigen zeggen jarenlang goed zijn brood als mede-uitbater van een bioscoop in de regio Antwerpen, maar verzeilde ten gevolge van de crisis vanaf de jaren 1930 in armoede. Hij overleed in 1939.

Mythevorming

De historische betekenis van Antoon Pira en zijn AVDV is vanuit drie verschillende hoeken, met drie verschillende motieven, buitensporig uitvergroot, wat tot mythevorming heeft geleid. De Militaire Veiligheid vond in het dossier Pira een verklaring voor de talrijke gevallen van desertie in 1918. Die uitvergroting werd door Krijgsraad en Krijgshof bevestigd met de straf van twintig jaar. De veteranen van de Frontbeweging, geholpen door de eerste onderzoekers van hun beweging, konden Pira opvoeren om de zuiverheid van hun eigen idealen en handelen te onderstrepen. Latere onderzoekers, geleid door een vorm van wensdenken, zagen in hem dan weer een aantrekkelijke revolutionair, die wat kleur aanbracht tegenover de grauwe, klerikale bekrompenheid van de Frontbeweging.