Vlaams Aktiekomitee voor Oost-Europa

Ontstaan

Het Vlaams Aktiekomitee voor Oost-Europa (VAKOE) kwam in 1967 tot stand op initiatief van Fernand Dhondt. Dhondt handelde in opdracht van de Russische verzetsorganisatie NTS (Narodna Trudava Sojoez of Volksverbond van de Arbeid – Verbond van Russische Solidaristen). Tijdens zijn opleiding Russisch aan de tolkenschool in Antwerpen maakte hij via een docent kennis met het NTS. Na een bezoek aan de Sovjet-Unie in 1965, dat samenviel met een proces tegen een NTS-koerier, bood Dhondt zijn diensten aan. Hij was werkzaam als koerier en had contacten met bekende dissidenten als Alexander Ginzburg en Joeri Galanskov. Dhondt smokkelde Galanskovs witboek naar West-Europa. Beide dissidenten werden in 1967 gearresteerd en het werd te gevaarlijk voor Dhondt om nog naar de Sovjet-Unie te reizen. Wel werd hij gevraagd om in Vlaanderen een organisatie op poten te zetten die het verzet in de Sovjet-Unie zou steunen. Dat werd, eind 1967, het Vlaams Aktiekomitee voor Oost-Europa, kortweg VAKOE.

VAKOE wilde prioritair, in samenwerking met de NTS-leiding in West-Europa, steunacties in de Sovjet-Unie uitwerken. Dat omvatte: protestbetogingen, verdeling van pamfletten, bezoeken aan dissidenten en familieleden van gevangenen en het buiten- en binnenbrengen van dissidente literatuur en documenten. Bij arrestaties beriepen de activisten van VAKOE zich vanaf 1975 steevast op de akkoorden van Helsinki over de vrije uitwisseling van personen, ideeën en informatie die ook waren ondertekend door toenmalig Sovjet-leider Leonid Brezjnev. Secundair gaf het VAKOE in eigen land ruchtbaarheid aan het verzet in de Sovjet-Unie.

Acties

Eind december 1967, vlak voor het proces tegen Ginzburg en Galanskov van start ging, trok de West-Vlaamse 'woordkunstenaar' en Vlaams-nationalist Guido van der Meersch samen met zijn vrouw naar Moskou met een petitie gericht aan Sovjet-premier Kosygin. De petitie eiste de vrijlating van Ginzburg, Galanskov en twee andere dissidenten. Van der Meersch gaf op zijn hotelkamer een persconferentie, waarna hij door de KGB onder kamerarrest werd geplaatst en kort nadien op het vliegtuig werd gezet. Dat werd de start voor een reeks van openlijke protestacties die het Sovjet-regime steeds verder uitdaagden. In al die gevallen werd de Vlaamse actievoerder kort aangehouden en vervolgens op het vliegtuig gezet.

Dat veranderde in januari 1970 met de actie van de voormalige preses van het Gentse Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond Gent
Een voorloper van de Genste afdeling van het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond Gent (KVHV-Gent) ontstond in 1887. De organisatie telde hoogdagen, maar ook mindere periodes. Ze had sed... Lees meer (KVHV), Vik van Brantegem Van Brantegem, Vik
Vik van Brantegem (1946) was in 1967 één van de oprichters van het Vlaams Aktiekomitee van Oost-Europa (VAKOE), waarmee hij zich opwierp voor de bevrijding van Sovjet-dissidenten. Hij wa... Lees meer . In een gezamenlijke actie met een Noor en twee Italianen vroeg Van Branteghem in Moskou vrijheid voor de Sovjet-dissidenten. In het geval van Van Brantegem gebeurde dat met de verspreiding van pamfletten tijdens een concert in een operettetheater. Het viertal werd veroordeeld tot 1 jaar dwangarbeid, maar ze werden na vijf weken gevangenschap het land uitgezet.

In de daaropvolgende jaren ging VAKOE door met zowel de openlijke acties als de geheime koerierdiensten. Dat leidde herhaaldelijk tot nieuwe arrestaties waarbij de Vlaamse activisten, na enkele dagen of weken gevangenschap, werden uitgewezen.

Over zijn acties berichtte VAKOE in zijn blad Samizdat. Driemaandelijks informatietijdschrift voor de rechten van de mens (1971-1981). VAKOE werkte nauw samen met de in 1973 opgerichte Werkgemeenschap Alternatief Werkgemeenschap Alternatief
Lees meer en vanaf 1976 werd Samizdat effectief overgenomen door Alternatief. Voor zijn acties in binnen- en buitenland rekruteerde het actiecomité vooral in katholiek-flamingantische en Vlaams-nationalistische milieus, waarbij het anticommunisme als bindmiddel gold.

VAKOE kon daarbij ook rekenen op de steun van parlementsleden van de Volksunie Volksunie
Tussen 1954 en 2001 bepaalde de Volksunie (VU) als Vlaams-nationalistische partij mee de politieke evolutie in België, van unitaire staat tot federaal koninkrijk. Ze groeide uit tot de tw... Lees meer . Zo betoogden op 11 juli 1972 in Brussel de VU-parlementsleden Willy Kuijpers Kuijpers, Willy
Willy Kuijpers (1937-2020) was een Vlaams-nationalistisch politicus voor de Volksunie en de N-VA. Lees meer , Nelly Maes Maes, Nelly
Nelly Maes (1941) was een Belgische politica voor de Volksunie en na 2001 voor het links-liberale Spirit. Haar uitgesproken politiek activisme manifesteerde zich vooral op het vlak van vr... Lees meer en Mik Babylon Babylon, Mik
Mik Babylon (1935-2006) was actief in de Volksunie (VU), onder meer als volksvertegenwoordiger en gemeenteraadslid in Roeselare. Hij werd bekend om zijn uitdagende en spectaculaire stijl.... Lees meer naar aanleiding van het bezoek van Sovjet-minister van Buitenlandse Zaken Andrej Gromyko voor vrijheid en zelfbeschikking van de volkeren in Oost-Europa. Kuijpers reisde in april 1976 voor VAKOE naar de Armeense hoofdstad Jerevan waar hij 2.000 Russisch/Armeense pamfletten uitdeelde van NTS en een Armeense verzetsbeweging.

De meest ophefmakende actie was die van Antoon Pype in 1976. Voor de verspreiding van pamfletten over het politieke programma van de verboden verzetsorganisatie NTS aan de universiteit van Petersburg werd hij tot vijf jaar veroordeeld en pas na zes maanden uitgewezen. Met de acties van Kuijpers en Pype was het VAKOE ook een nieuwe fase ingegaan. Zo voerden Kuijpers en Pype geen actie voor vervolgde dissidenten, maar verspreidden ze politieke pamfletten.

Na de actie van Pype stapte VAKOE af van openlijke acties. Tussen 1977 en 1991 voerde de organisatie onder leiding van Fernand Dhondt wel nog enkele honderden koerierdiensten uit voor NTS. Dhondt was verantwoordelijk voor de rekrutering en opleiding van de koeriers die onder het mom van een toeristische reis of in het kader van een schoolreis naar Oost-Europa of de Sovjet-Unie reisden. Op die manier brachten actievoerders van VAKOE clandestiene geschriften het land binnen, smokkelden ze informatie buiten en onderhielden ze de contacten tussen de NTS-leiding in het buitenland en de ondergrondse cellen in de Sovjet-Unie.

Medio de jaren 1980 verdween de naam VAKOE en herdoopte de organisatie zich tot Vereniging Vrij Rusland. Door de toenemende openheid in de Sovjet-Unie werden vanaf 1990 de koerierdiensten afgebouwd en kwam er vooral ondersteuning voor de werking en de uitbouw van de steeds meer in de openheid werkende plaatselijke NTS-cellen. Na de val van de Sovjet-Unie in augustus 1991 werd er een punt gezet achter de politieke acties én de koerierdiensten en werd alleen nog steun verleend aan humanitaire acties.