Denyn, Jef

Muzikaal en technisch talent

Jef Denyn groeide op in een katholieke familie van handelaars en amateurmuzikanten. Zijn middelbaar onderwijs aan het Sint-Romboutscollege in Mechelen en het Jezuïetencollege in Turnhout verliep in het Frans. De thuistaal voor de jonge Denyn was het Nederlands. Gustaaf Van Hoey, die als directeur de Mechelse muziekacademie vernederlandste, was vriend aan huis. Toen vader Adolf Denyn door een oogkwaal blind werd, moest Jef zijn studies retorica in 1881 afbreken en ook zijn plannen om ingenieursstudies aan te vatten, laten varen om mee de winkel in wijnen en tabak van zijn vader uit te baten.

Adolf Denyn was stadsbeiaardier van Mechelen en gaf zijn zoon lessen muziek, piano en beiaard. Voor het overige was Jef Denyn autodidact. Vader en zoon beleefden plezier aan het aanpassen voor de beiaard van onder andere oud-Nederlandse liederen, zoals Ik zag Cecilia komen. Jef Denyn volgde zijn vader op als stadsbeiaardier in 1887. Hij combineerde zijn muzikale talent met een uitzonderlijke technische aanleg. Door vernuftige ingrepen in de mechaniek verbeterde Jef Denyn de bespeelbaarheid van de beiaard. Het systeem dat hij in 1892 toepaste op de beiaard in de Sint-Romboutstoren en waarvan vader Adolf al een aanzet gegeven had, wordt het Denyn-stelsel of Mechels stelsel genoemd. Het werd in veel beiaarden geïnstalleerd, tot in de Verenigde Staten en maakt een melodieuzer en meer expressief beiaardspel mogelijk. Daardoor konden voor het eerst volwaardige concerten gespeeld worden, werd beiaardmuziek uit de folklore gehaald en werd de beiaard een volwaardig muziekinstrument.

De promotie van de beiaard met Vlaamse muziek en volksliederen

Het Mechelse stadsbestuur was opgetogen over de technische aanpassingen van Denyn en startte in 1892 met de jaarlijkse zomerbeiaardconcerten. De interesse was de eerste jaren beperkt. Dankzij de steun van componist Gustaaf van Hoey, bibliofiel en auteur Prosper Verheyden en de Mechelse voorzitter van het Algemeen-Nederlands Verbond Algemeen-Nederlands Verbond
Het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV) werd in 1895 opgericht. Aanvankelijk behartigde het de belangen van de Nederlandse taal. Later en tot op de dag van vandaag ijvert het voor de brede ... Lees meer (ANV) Pieter Tack Tack, Pieter
De vrijzinnige flamingant Pieter Tack (1870-1943) was tijdens de Eerste Wereldoorlog een van de leidende figuren van het activisme, onder andere als voorzitter van de Raad van Vlaanderen ... Lees meer groeide de belangstelling. Denyn ondersteunde de vervlaamsing van het cultureel en sociaal leven die toen schoorvoetend op gang kwam in Mechelen. Waar hij aanvankelijk vooral muziek met Franstalige titels bracht, programmeerde hij steeds meer Vlaamse volksliederen en muziek van Vlaamse componisten, die hij aanpaste voor beiaard. Dat ‘volkse’ repertoire droeg bij tot het groeiende succes van de concerten. Tot op vandaag wordt de traditie van de maandagavondconcerten voor beiaard door de stad Mechelen in ere gehouden. Op aansporen van het ANV, dat gedreven was door de Groot-Nederlandse Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer gedachte, werden in 1906 de deelnemers van het Nederlandsch Taal- en Letterkundig Congres in Brussel uitgenodigd om in Mechelen een beiaardconcert van Jef Denyn bij te wonen. Dichter en journalist Karel Van de Woestijne Van de Woestijne, Karel
Karel van de Woestijne (1878-1929) was een Gentse dichter, prozaïst, criticus en journalist. Hij engageerde zich als gematigd flamingant binnen de Vlaamse beweging en was tijdens de Eerst... Lees meer schreef in de Nederlandse pers erg lovend en zo verwierf Denyn ook in dat land faam. Denyn evolueerde dus nog voor de Eerste Wereldoorlog naar een Diets Diets
Het woord ‘Diets’ stamt uit het Middelnederlands. In de context van de Vlaamse beweging dook deze term voor het eerst op in de loop van de 19de eeuw, meestal als equivalent voor Nederlan... Lees meer - en Vlaamsgezinde overtuiging, maar hij keerde zich niet tegen de Belgische staat of het koningshuis. Hij was vooral overtuigd van de ‘Dietse identiteit van de beiaardkunst’.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog vluchtte Denyn met zijn gezin naar Groot-Brittannië, dat hij sinds 1891 regelmatig bezocht voor beiaardconcerten. In 1915 zag hij de kans om een werkbezoek te brengen aan Nederland, waar hij gevraagd was om een aantal beiaarden te inspecteren en waar hij zijn technische aanpassingen kon voorstellen. Het leidde in Nederland tot veel discussies; een aantal conservatieven vond namelijk dat de voorgestelde aanpassingen te verregaand en onnodig waren. In Engeland kreeg hij dan weer te maken met persoonlijke tragedies, want daar stierven in 1916 zijn twaalfjarige dochtertje Emma en een jaar later zijn echtgenote Helene Schuermans. Meteen na zijn terugkeer uit Engeland hertrouwde hij in 1919 met zijn schoonzus Emma Schuermans.

Stichting en werking van de internationale beiaardschool

Tot dan toe hadden de weinige beiaardiers zelf lessen georganiseerd, zoals ook Denyn dat deed. Er waren al in 1912 concrete plannen uitgewerkt om in Mechelen een beiaardschool op te richten, maar door de oorlog was de opstart uitgesteld. Na de oorlog werden de plannen opnieuw boven gehaald. De stadsbeiaardiers uit Antwerpen, Brugge, Aalst en Diest distantieerden zich echter van de Mechelse beiaardbeweging en van het initiatief van een door de overheid gesubsidieerde school. Ze publiceerden een protestbrief op 5 oktober 1921 in Het Laatste Nieuws Het Laatste Nieuws
Het Laatste Nieuws was een liberaal en Vlaamsgezind dagblad, waarvan het eerste nummer op 7 juni 1888 verscheen. In 2023 bestaat de krant nog steeds als een populair dagblad voor een bree... Lees meer , een bitsige persoonlijke aanval op Denyn, waarin tevens de meerwaarde van zijn ‘Mechels systeem’ ontkend werd. Le Soir greep haar kans en publiceerde op 2 februari 1922 een lezersbrief ‘Un carillonneur activisant’ waarin Denyn beschuldigd werd van flamingantische Flamingant
Flamingantisme is een term die met verschillende betekenissen wordt toegekend aan actoren binnen de Vlaamse beweging en het Vlaams nationalisme. Lees meer sympathieën. Hij had immers strijdliederen gespeeld van Jef Van Hoof Van Hoof, Jef
Lees meer , de Vlaamse componist die was veroordeeld voor activisme Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer . Le Soir kreeg de Vlaamse pers over zich heen en werd voor de rechtbank in het ongelijk gesteld. De oprichting van de gesubsidieerde beiaardschool in Mechelen lukte nog dat jaar. Denyn werd directeur, hoewel hij dat aanvankelijk geweigerd had omdat hij vond niet over de vereiste getuigschriften te beschikken.

Op een herdenkingsconcert in Engeland in de zomer van 1923 ontmoette Denyn de Amerikaanse oliemagnaat John Rockefeller jr. Die was begeesterd door de jonge beiaardschool en werd tot in de jaren 1930 de bijzonderste mecenas ervan. Het Internationaal Instituut voor Beiaardkunst in Mechelen, later de Koninklijke Beiaardschool Jef Denyn, was de eerste beiaardschool ter wereld en tot in 1953 de enige. Tegen 1940 waren er een vijftigtal beiaardiers afgestudeerd, onder wie vier vrouwen en vele buitenlandse studenten.

Denyn bleef stadsbeiaardier tot begin 1932, verzorgde de zomerconcerten nog tot 1938 en bleef directeur van de beiaardschool tot zijn overlijden. Hij schreef zes composities voor beiaard en publiceerde artikelen over de beiaard, zijn ‘Mechels stelsel’ en het beiaardspel.

Steun aan de Nationale Kultuurdagen tijdens de Tweede Wereldoorlog

Als overtuigd flamingant zetelde Denyn in het erecomité van de Nationale Kultuurdagen. Deze cultuurvereniging organiseerde in de geest van de culturele Nieuwe Orde op 1 september 1940, vier maanden na de Duitse inval, een Rubenscantate in Mechelen en in april 1941 evenementen rond de volkskunst in Vlaanderen. Het Nationaal Kultuurverbond droeg voor de Rembrandprijs van 1942 zijn naam voor. Deze Duitse cultuurprijs bestond al voor de oorlog, maar kreeg een kwalijke reputatie als instrument van de bezetter om de banden tussen Duitsland en de Lage Landen te versterken. Door zijn plotse overlijden op 2 oktober 1941 zullen we nooit weten of hij de prijs aanvaard zou hebben en die ging voor dat jaar naar Felix Timmermans Timmermans, Felix
Felix Timmermans (1886-1947) is de auteur van een omvangrijk en veelgelezen oeuvre. Tot zijn bekendste romans horen Pallieter (1916) en Boerenpsalm (1935). Tijdens de Eerste Wereldoorlog ... Lees meer .

Dankzij Denyn kende de beiaardmuziek na de Eerste Wereldoorlog een renaissance en geniet de beiaard vandaag internationaal erkenning als volwaardig muziekinstrument. Naar aanleiding van zijn 150ste geboortejaar bracht Davidsfonds Davidsfonds
Het Davidsfonds is een katholieke Vlaamse cultuurvereniging, die werd opgericht in januari 1875. Lees meer in 2011 een cd uit met beiaardmuziek van Jef Denyn. Hij verwierf al tijdens zijn leven zowel in het Belgisch gezinde en het Vlaams-nationalistische milieu een heldenstatus.