Brauns, Marcel

Jeugd en studietijd

Marcel Brauns was de zoon van Laurent-Joseph Brauns (1885-1914), een beroepsmilitair die al in de eerste dagen van de Eerste Wereldoorlog in Haacht sneuvelde, en Hélène Vandenhoudt (*1888-1969) die na de oorlog hertrouwde met Edmond Dequene en met de familie naar Brugge verhuisde. Al in zijn tijd aan het Koninklijk Atheneum in Brugge (1925-1931), waar hij de afdeling Latijn-Wiskunde volgde, viel hij op door zijn Vlaamsgezinde engagement. Zo was hij lid van de studentenvereniging ‘Van Maerlants Zonen’ waarvan zijn leraar Nederlands, Joost Pruvost, een man met Groot-Nederlandse Groot-Nederland
Groot-Nederland is een politiek en cultureel begrip dat respectievelijk staat voor een staatkundige vereniging van België of Vlaanderen met Nederland en de culturele en taalkundige samen... Lees meer sympathieën, de drijvende kracht was. In de kringen van deze vereniging kregen de politiek Vlaamsgezinde opvattingen een brede culturele horizon. Naast Pruvost was het vooral zijn leraar godsdienst, de Jezuïet Pieter Ghyssaert (1899-1969), die een grote invloed had, zowel op zijn Vlaams-nationalistische overtuiging als op de ontplooiing van zijn religieuze roeping. In 1931 trad Brauns in bij de Jezuïeten in Drongen. Hij studeerde theologie en klassieke talen in Leuven en in Saint Asaph (Wales) en filosofie aan het studiehuis van de Jezuïeten in Nijmegen. Hij werd poësisleraar aan het Sint-Jozefscollege in Turnhout (1938-1941).

In 1944 werd Brauns tot priester gewijd en in 1950 legde hij de eeuwige geloften af. Vanaf 1951 was hij pastoor in parochie Maria Goretti in Gent, in een arbeiderswijk. Vanaf 1959 woonde hij in Brussel, in de Gesu-residentie, waar hij veel preekte, maar ook aan gevangenispastoraat deed. De invloed die Brauns had met zijn Vlaamsgezinde opvattingen, ontleende hij vooral aan het prestige dat hij als wetenschapper en literator had.

Wetenschappelijk werk

Brauns promoveerde in 1946 tot doctor in de theologie op een proefschrift onder de titel Per modum intellectus ut verbum, over de relatie tussen de Zoon en de Vader bij Thomas van Aquino, dat in 1953 in verkorte vorm gepubliceerd zou worden. Het thema van de Drievuldigheid dat hierin centraal stond, zou Brauns een leven lang blijven fascineren. Naast zijn theologische interesse viel echter ook zijn literair talent op dat tot uitdrukking kwam in verschillende opgemerkte dichtbundels, maar ook in publicaties over het literaire gehalte van de Bijbel. Het was dan ook geen toeval dat hij op vraag van de jezuïetenorde benoemd werd tot docent Nederlandse letterkunde aan de universiteit van Namen. Deze functie combineerde hij met intensief pastoraal werk in een volkswijk in Gent (Maria Goretti). Zijn docentschap moest hij neerleggen na een conflict met de decaan van zijn faculteit (1959). Tijdens zijn Naamse jaren was Brauns bijzonder productief, waarbij hij er niet voor terugschok om in zijn wetenschappelijk werk de grenzen van theologie en literatuurwetenschap te overschrijden. In 1953 verscheen zijn boek Oorspronkelijkheid, persoonlijkheid en schoonheid in de dichtkunst. Een jaar later al volgde zijn Jezus als dichter. Daarin gebruikt Brauns literair-kritische methodes om het evangelie te lezen. Eveneens in 1954 verscheen dan zijn boek Christelijke heldhaftigheid. Zijn theologische zoektocht vond haar synthese in zijn magnum opus Het geheim der goddelijke persoonlijkheden – een drieëenheidsdogmatiek uit 1958. De ervaring van de mystieke traditie vormde in dit boek het uitgangspunt voor de ontwikkeling van een dynamisch-personalistische drieëenheidstheologie. Expliciet nam Brauns daarmee afstand van een formalistische en essentialistische triniteitstheologie zoals die in het Thomisme naar voren kwam. In 1959 verscheen dan een al even opvallende studie over de middeleeuwse mystica Hadewijch: Fierheid in de religieuze beleving. Een fenomenologische bepaling aan de hand van Hadewijch-teksten. Opnieuw viel de combinatie op van een literaire en een theologische benadering. Hier verdedigde Brauns de stelling dat theologie pas levendig wordt door de poëtische kracht van de taal. In dit laatste aspect speelde zijn Vlaamsgezinde overtuiging uiteraard een grote rol.

Literair werk in de jaren 1950

Brauns was op dat ogenblik al een relatief bekende en bekroonde dichter. In 1942 verscheen zijn eerste dichtbundel De heimelijke lusthof, waarvoor hij de debuutprijs van de Provincie Antwerpen kreeg. Zijn meest geprezen bundel verscheen in 1952 onder de titel De eeuwige mens, waarin de menselijke godsrelatie dramatische vorm krijgt. Eveneens in 1952 verscheen de bundel De vijfde verrassing. Voor zijn hertaling van Vondels Lucifer uit 1945 kreeg hij pas in 1957 de Prijs van de Vlaamse Provinciën voor toneel.

Omstreden politiek engagement

Door zijn bekendheid op literair en theologisch gebied, kregen ook zijn politieke standpunten in de Vlaamse beweging behoorlijk wat aandacht. Ook het pathos en de radicale en excessieve heroïsche toon die zijn optreden kenmerkten maakten Brauns tot een opvallende figuur. Waar zijn Vlaamsgezinde engagement met Groot-Nederlandse oriëntatie zich aanvankelijk beperkte tot een literair-culturele interesse, kreeg zijn discours in de jaren na de Tweede Wereldoorlog in toenemende mate een politieke lading. Zijn pastorale taken in een arbeiderswijk in Gent, waar hij zichzelf zag als een verdediger van de ‘kleine man’, brachten hem tot de overtuiging dat Vlaanderen in de Belgische context een achtergestelde regio was. In het kader van zijn pastorale opdracht tijdens zijn Brusselse periode ontmoette hij in de gevangenis verschillende gewezen collaborateurs Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer die in aanraking waren gekomen met de repressie Repressie
Lees meer . Hoewel hij zich tijdens de oorlog zelf niet geëngageerd had in de collaboratie – de negatieve houding van de Duitse bezetter tegen de Groot-Nederlandse gedachte had hem daarvan weerhouden – was Brauns geraakt door het lot van Vlaamsgezinden die na de oorlog uit het maatschappelijke leven gesloten werden. Ook de toenemende verfransing in Brussel Brussel
In de geschiedenis van de Vlaamse beweging speelde Brussel een unieke rol vanwege haar hoofdstedelijke functies, economische aantrekkingskracht en als symbool van verfransing, die zich v... Lees meer hield hem bezig.

Het was vooral na het einde van zijn professoraat in 1961 dat Brauns tot een publieke figuur uitgroeide.  Als charismatische redenaar lokte hij in heel Vlaanderen volle zalen met zijn voordracht De Vlaamse beweging, bijbels belicht, waarin hij een soort Vlaams-nationalistische bevrijdingstheologie presenteerde. Lijnrecht tegen het verbod in van de Brugse bisschop Emiel J. De Smedt De Smedt, Emiel Jozef
Emiel Jozef de Smedt (1909-1995) was een bisschop van Brugge die de Vlaamse zaak genegen was. Hij speelde een belangrijke rol bij de splitsing van de Leuvense universiteit. Lees meer riep hij daarin op om niet langer voor de Christelijke Volkspartij (CVP) te stemmen (zie Katholieke partij Katholieke partij
De katholieke partij, later CVP (vanaf 1945) en CD&V (vanaf 2001) speelde een cruciale rol in de geschiedenis van de Vlaamse beweging. De partij had een belangrijk aandeel in onder m... Lees meer ), maar voor de Vlaams-nationalistische Volksunie Volksunie
Tussen 1954 en 2001 bepaalde de Volksunie (VU) als Vlaams-nationalistische partij mee de politieke evolutie in België, van unitaire staat tot federaal koninkrijk. Ze groeide uit tot de tw... Lees meer .

 Mede onder druk uit de politiek, meer bepaald vanuit de toenmalige CVP,  verloor Brauns de steun van zijn oversten in de jezuïetenorde en besloot hij in 1964 het statuut van exclaustratio qualificata aan te vragen waarbij hij al zijn priesterlijke functies neerlegde en buiten de gemeenschap ging wonen. De Jezuïeten wensten al langer de universitaire erkenning van hun economische hogeschool in Antwerpen. Het zwijgen van Brauns behoorde tot het eisenpakket dat de toenmalige CVP-kopstukken bij de Jezuïeten neerlegden om zo de steun voor deze erkenning te geven. De kwestie leidde bij de karakterieel onbuigzame priester tot een verdere radicalisering die hem uiteindelijk ook met de Volksunie in conflict zou brengen. Binnen deze partij behoorde Brauns tot de rechtervleugel en verzette hij zich met grote felheid tegen verbredingsinitiatieven naar meer progressieve krachten, zoals die door Daniël Deconinck Deconinck, Daniël
Daniël Deconinck (1921-2004) was een Vlaamsgezind politicus. Zijn poging om van de Volksunie een brede sociaal-flamingantische beweging te maken leidde in 1965 tot een breuk met de partij... Lees meer werden ondernomen (zie Vlaamse Demokraten Vlaamse Demokraten
De Vlaamse Demokraten was de naam van een groep rond Antoon Roosens, Staf Verrept en Roger Bourgeois. Ze kwamen uit de sociaal-flamingante, niet-partijpolitieke Vlaamse beweging en probee... Lees meer ). In 1965 verliet Brauns de Volksunie, ontevreden als hij was door de in zijn ogen steeds pragmatischere koers van de partij.

Berucht werd Brauns toen hij in 1964 ging getuigen op het proces van Robert Verbelen Verbelen, Robert
Robert Verbelen was tijdens de Tweede Wereldoorlog leider van een collaborerende militie. Van 1946 tot 1955 werkte hij als spion voor de Amerikanen in Oostenrijk. De vrijspraak op zijn p... Lees meer , een collaborateur en oorlogsmisdadiger die in Wenen terechtstond. Mede door Brauns’ interventie werd Verbelen vrijgesproken. In het boek Mijn waarheid (1966) rechtvaardigde hij met een vlammend betoog zijn optreden. Hoewel het eenzaam werd rondom de priester gaf hij met steun van enkele sympathisanten een eigen tijdschrift uit, het Braunsfonds Pater Braunsfonds
Het Pater Braunfonds (1964-1995) was een radicale Vlaams-nationalistische vereniging, die werd opgericht ter ondersteuning van pater Marcel Brauns, toen deze onder druk van zijn oversten ... Lees meer , dat tot kort voor zijn dood zou blijven verschijnen en waarin hij radicale rechtse standpunten innam omtrent de meest uiteenlopende kwesties inzake Kerk en samenleving. Daarbij moesten vooral de voorstanders van abortus het ontgelden en waarschuwde Brauns voor de vermeende gevaren van de toenemende immigratie Immigratie
Vanaf de jaren 1960 werd Vlaanderen een immigratieregio, maar al veel vroeger kenden sommige Vlaamse steden en regio’s een instroom van immigranten van buiten Vlaanderen. Deze bijdrage s... Lees meer . Hij bleef pleiten voor een zelfstandig Vlaanderen, meteen Groot-Nederland aan de horizon. Op kerkelijk vlak nam hij afstand van iedere vorm van liberale theologie. In 1975 volgde Brauns Herman Wagemans Wagemans, Herman
De advocaat Herman Wagemans (1918-2006) was de eerste voorzitter van het Algemeen Nederlands Zangverbond, Vlaams-nationalistisch politicus, medestichter van de Volksunie en medestichter v... Lees meer op als voorzitter van de Vlaams-Nationale Raad Vlaams-Nationale Raad
De Vlaams-Nationale Raad was een vereniging die in de jaren zeventig opkwam tegen de progressieve tendensen binnen de Volksunie. Lees meer (VNR). Hij had bovendien een aandeel in de organisatie van het Vlaams-Nationaal Direktorium Vlaams-Nationaal Direktorium
Het Vlaams-Nationaal Direktorium was een groepering van radicale rechtse nationalisten binnen de Volksunie (VU). Lees meer (VND).  

Vanaf 1977 keerde Brauns ook terug op het politieke toneel en was hij betrokken bij de oprichting van het Vlaams Blok Vlaams Belang
Vlaams Belang is een radicaal-rechtse Vlaams-nationalistische partij, die in 1978 ontstond onder de naam ‘Vlaams Blok’, als verkiezingskartel van de Vlaamse Volkspartij en de Vlaams Natio... Lees meer , het latere Vlaams Belang, ontstaan uit de toenadering tussen het VND, de Vlaams Nationale Partij Vlaams Nationale Partij (1977-1979)
Lees meer (VNP) van Karel Dillen Dillen, Karel
Karel Dillen (1925-2007) was, na een aanloop als radicaal Vlaams-nationalistisch spreker en publicist, de oprichter en eerste volksvertegenwoordiger van het Vlaams Blok. Hij zetelde in de... Lees meer en de Vlaamse Volkspartij Vlaamse Volkspartij (1977-1979)
Lees meer (VVP) van Lode Claes Claes, Lode
Lode Claes (1913-1997) was een Vlaams-nationalistisch politicus, publicist en zakenman die een Vlaamse elite wilde vormen om de Vlaamse demografische meerderheid de leiding te laten nemen... Lees meer . In 1991 liet hij zich zelfs verleiden om op de kieslijst van het Vlaams Blok te staan, zij het met slechts gering succes. Ondertussen bleef Brauns in kleine kringen lezingen houden over theologische en spirituele onderwerpen en ging hij eveneens door met het schrijven van gedichten. Op 2 september 1995 stierf de jezuïet vereenzaamd in een rusthuis in Sint-Truiden. Door zijn radicale en excessieve politieke standpunten raakte ook zijn theologisch en literair werk grotendeels in de vergetelheid.