ADVN | archief voor nationale bewegingen

Nadat respectievelijk in 1976, 1980 en 1982 het KADOC, Documentatie- en Onderzoekscentrum voor Religie, Cultuur en Samenleving (Leuven), het Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis (Gent) en Liberas – voorheen Liberaal Archief (Gent) waren tot stand gekomen, werd op 21 maart 1984 het ADVN, Archief- en Documentatiecentrum voor het Vlaams-nationalisme opgericht. Ondertussen was in 1977 ook het Archief en Museum voor het Vlaams Leven in Brussel (AMVB) van start gegaan.

Beginjaren

De instelling werd aanvankelijk gevestigd in een gebouw vlak naast het toenmalige Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven (AMVC), de voorloper van het huidige Letterenhuis, in de Minderbroedersstraat in Antwerpen. Die locatie was niet toevallig en niet ontdaan van enige symboliek, aangezien het AMVC toen de belangrijkste bewaarplaats was van archief- en documentatiecollecties met betrekking tot de geschiedenis van de Vlaamse beweging en het Vlaams-nationalisme. In 1996 verhuisde het ADVN naar een voormalig schoolgebouw in de Lange Leemstraat, aan de andere kant van de Antwerpse binnenstad, dat werd ingehuldigd op 18 augustus 1997. Het ADVN beschikt daarnaast over een extern depot buiten de stad. Voor de uitbouw van de infrastructuur en de werking kon – behalve op substantiële financiële ondersteuning van de Vlaamse Gemeenschap - beroep worden gedaan op de Stad Antwerpen en op enkele externe mecenassen en sponsors.

Via een Vlaams decreet van 27 juni 1985 kregen het ADVN en de drie hierboven genoemde ‘zusterinstellingen’ volledige officiële erkenning, en als gevolg daarvan financiële middelen. In het kader van respectievelijk het decreet op de privaatrechtelijke culturele archiefwerking en het geactualiseerde culturele erfgoeddecreet werd deze accreditering, inclusief het eraan gekoppelde kwaliteitslabel, uitgebreid, verruimd en geactualiseerd. Momenteel geniet het ADVN het statuut van erkend landelijk archief.  

Maatschappelijke achtergrond

De oprichting van de vier, aanvankelijk sterk ideologisch gekleurde, (mede) door de Vlaamse overheid gefinancierde archief- en documentatiecentra was het gevolg van het vanaf de grondwetsherziening van 1970 via de opeenvolgde staatshervormingen uitgebouwde en geïntensiveerde cultuurbeleid, inclusief wat vandaag erfgoedbeleid wordt genoemd, in de zich verzelfstandigende Vlaamse Gemeenschap. Tegelijk vormde deze ontwikkeling de emanatie van de in de jaren 1970 en 1980 in België en Vlaanderen sterk verankerde verzuiling, waarbij de grote politieke stromingen – de katholieke, de socialistische, de liberale en in veel mindere mate de Vlaams-nationalistische - voor nagenoeg alle domeinen van het maatschappelijk leven, al dan niet door de overheid gesubsidieerde eigen organisaties of instituten opzetten. Op een heel andere manier was de zowel kwantitatieve als kwalitatieve groei van de studie van de geschiedenis van de Vlaamse beweging vanaf de late jaren 1960, zowel in de academische wereld als daarbuiten, een belangrijk en betekenisvol gegeven.

De oprichters

De founding father van het ADVN, dat op zekere hoogte voortbouwde op het in 1978 in Aalst tot stand gekomen Daensmuseum en Archief van de Sociale Strijd (DAVS), was historicus Frans-Jos Verdoodt Verdoodt, Frans-Jos
Historicus Frans-Jos Verdoodt (1939) specialiseerde zich in de geschiedenis van het daensisme en van de Vlaamse beweging. In 1984 was hij de gangmaker achter de oprichting van het ADVN, w... Lees meer . Om het project te realiseren, kon hij rekenen op de steun en de inzet van een aantal politici uit de Volksunie Volksunie
Tussen 1954 en 2001 bepaalde de Volksunie (VU) als Vlaams-nationalistische partij mee de politieke evolutie in België, van unitaire staat tot federaal koninkrijk. Ze groeide uit tot de tw... Lees meer , de partij waarin hij in de jaren 1960 en 1970 actief was geweest. Dat waren – in alfabetische volgorde – vooral Vic Anciaux Anciaux, Vic
Vic Anciaux (1931-2023) was geneesheer en militeerde vanaf 1950 in het partijpolitieke Vlaams-nationalisme. Voor de Volksunie, waarvan hij voorzitter was van 1979 tot 1986, vervulde hij ... Lees meer , Maurits Coppieters Coppieters, Maurits
De progressieve Vlaams-nationalist en christelijke humanist Maurits Coppieters (1920-2005) was vanaf het midden van de jaren 1960 een van de boegbeelden van de Volksunie (VU). Lees meer , André de Beul, Jozef Maton Maton, Jef
Jef Maton (1933-2023) was professor economie aan de Universiteit Gent, oud-ondervoorzitter van de Volksunie (VU) en voorzitter van het Archief voor Nationale Bewegingen (ADVN). Lees meer , Hugo Schiltz Schiltz, Hugo
Hugo Schiltz (1927-2006) was een advocaat en politicus voor de Volksunie. Hij zetelde in de Antwerpse gemeenteraad, de Kamer en maakte deel uit van een Vlaamse Regering. Hij zetelde in he... Lees meer en Toon van Overstraeten Van Overstraeten, Toon
Toon van Overstraeten (1926-2011) was de zoon van VTB-coryfee Jozef van Overstraeten. Hij was een van de jongste oostfronters. Na de Tweede Wereldoorlog werd hij snel actief in de herople... Lees meer .

Coppieters was 1984 tot 1986 de eerste voorzitter van het ADVN, van 1986 tot 1991 nam Hector de Bruyne De Bruyne, Hector
Hector de Bruyne (1917-1995) was actief als journalist bij verschillende kranten en periodieken, vooral voor economische en financiële zaken. Hij werd voor de Volksunie gemeenteraadslid, ... Lees meer die taak op zich en van 1991 tot 2004 bekleedde Maton die functie. Verdoodt was directeur van bij de oprichting tot 2004 en nadien tot 2014 voorzitter. Na hem was Koen de Scheemaeker gedurende meer dan een decennium directeur en van half 2016 tot eind 2018 vervulde Luc Boeva die functie waarnemend. Met ingang van 1 januari 2019 nam Ann Mares het directeurschap op zich. Sinds begin 2015 is Dirk Rochtus voorzitter van het ADVN.

Doelstellingen en werking

Het ADVN collectioneert, bewaart, beheert, inventariseert en valoriseert archief- en documentatiebestanden op diverse dragers, evenals artistieke en andere objecten, boeken, brochures en tijdschriften die in de breedste zin van het woord verband houden met de Vlaamse beweging en haar geschiedenis. Tegelijk wordt historisch onderzoek over dat thema door derden gefaciliteerd en zet men ook zelf wetenschappelijke projecten op. Daarnaast wordt veel aandacht besteed aan publiekswerking, met onder andere tentoonstellingen, lezingen, educatieve projecten, studiedagen, debatten en colloquia, al dan niet in het kader van landelijke initiatieven zoals de jaarlijkse Erfgoed- en Open Monumentendagen. Eind januari worden elk jaar de zogeheten Driekoningengesprekken georganiseerd, waarbij onder meer academici en journalisten of publicisten met elkaar in gesprek gaan over thema’s die op de een of andere manier verband houden met de doelstellingen en het werkdomein van het ADVN. Sinds 1998 reikt het ADVN de Driejaarlijkse Pil-Van Gastel-prijs uit, die een publicatie over de geschiedenis van de Vlaamse beweging bekroont.

Het ADVN leverde een belangrijke bijdrage tot de productie en de (eind)redactie van de Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging (1998). Twee decennia later nam de instelling het initiatief tot de digitale Encyclopedie van de Vlaamse beweging (2024) en stond zij in voor de redactionele en praktische coördinatie. Het ADVN verzorgt de uitgave en het redactiesecretariaat van het driemaandelijkse WT. Tijdschrift over de geschiedenis van de Vlaamse beweging Wetenschappelijke Tijdingen
Wetenschappelijke Tijdingen is een tijdschrift, in 1935 opgericht door Jozef Goossenaerts als Wetenschap in Vlaanderen. Het blad moest de Nederlandstalige wetenschap bevorderen en verschi... Lees meer , nu Wetenschappelijke tijdingen op het gebied van de geschiedenis van de Vlaamse beweging. Volgens dezelfde periodiciteit verschijnt het huisblad ADVN-Mededelingen. Via Perspectief Uitgaven en later de imprint Peristyle gaf en geeft het ADVN af en toe boeken uit, al dan niet in samenwerking met één of meer partners.

Een aantal op de een of andere manier verwante verenigingen of organisaties maken op regelmatige basis of incidenteel gebruik van de accommodatie van de gebouwen in de Lange Leemstraat. Dat geldt in het bijzonder voor de wijkwerking van het stadsdeel Klein Antwerpen, waar het ADVN is gevestigd.

Verruiming en verbreding van het perspectief

In 2008 lag het ADVN aan de basis van NISE (Nationale bewegingen en Intermediaire Structuren in Europa), “een internationaal platform van erfgoed- en onderzoeksinstellingen en academici voor de transnationale, vergelijkende geschiedschrijving van de nationale en regionale bewegingen in Europa”. De organisatie, die is gevestigd in het ADVN, zet wetenschappelijke en publieksprojecten op en geeft zowel periodieke als eenmalige publicaties uit. Deze internationalisering van het werkveld, die er minder formeel al was van bij de oprichting van het ADVN, kadert in een veel bredere Europeanisering en mondialisering in zowat alle domeinen van het maatschappelijk leven, die ook het historisch onderzoek en de erfgoedwerking kenmerkt en waarbij het vergelijkend perspectief – overigens niet alleen geografisch - voortdurend belangrijker wordt en nieuwe impulsen en inspiratie aanreikt. Deze verschuiving komt ook tot uiting in de aangepaste naam van deze erfgoedinstelling, die zich sinds 2019 presenteert als ADVN – archief voor nationale bewegingen. Min of meer gelijktijdig voltrok zich een andere inhoudelijke verschuiving en evolueerde het ADVN van een erfgoed- en onderzoekscentrum in verband met het Vlaams-nationalisme (en vergelijkbare regionale of nationale bewegingen) naar een instelling die het hele terrein van de (geschiedenis van de) Vlaamse beweging en het nationalisme, en tot op zekere hoogte de hoogte de algemene maatschappelijke en culturele geschiedenis van Vlaanderen, bestrijkt.

Het ADVN is lid van en participeert actief aan Archiefpunt, in 2002 opgericht onder de naam Archiefbank Vlaanderen, de overkoepelende netwerk- en dienstverlenende organisatie en kenniscentrum van de privaatrechtelijke en openbare archief- en documentatie-instellingen die op structurele basis worden gesubsidieerd door de Vlaamse overheid. Van bij de oprichting was het ADVN – samen met KADOC, Amsab-ISG en Liberas – partner in het project Museum van de Sociale Strijd Museum van de Vlaamse Sociale Strijd
Onder impuls van de Provincie Oost-Vlaanderen kwam een samenwerkingsverbond van Vlaamse archieven tot stand om onderzoeksprojecten uit te werken rond Vlaamse en sociale thema's. Met het o... Lees meer , dat van start ging in 1980 en tot 2018 tentoonstellingen organiseerde en ermee gelieerde publicaties uitbracht betreffende de politiekmaatschappelijke geschiedenis van Vlaanderen sinds 1830.