Bye Bye Belgium

De uitzending – een zeer geslaagde maar daardoor ook zeer misleidende parodie – veroorzaakte destijds een enorme rel, zowel in de politiek als in de media, maar vooral in de Franstalige openbare opinie. Daarbij dient wel voor ogen gehouden dat dit unicum plaatsvond toen communicatiekanalen als Facebook en Twitter – of de term fake news – nog niet waren doorgebroken. Mediatechnisch was de productie een hoogstandje, media-deontologisch viel er flink wat op aan te merken. En politiek was separatisme vanaf toen geen taboe meer in openbare discussies (zie Televisie Televisie
Als geen ander massamedium heeft de televisie bijgedragen aan de vorming van de Vlaamse ‘verbeelde gemeenschap’. Terwijl de staatshervormingen zich voltrokken, werd de Vlaamse natie dagel... Lees meer ).

Geloofwaardigheid

Door de ‘magistrale misleiding’ én de heftige rel daarrond werden Franstaligen van hoog tot laag geconfronteerd met de gedachte dat ‘de vertrouwde Belgische cocon’ wellicht geen eeuwig leven beschoren was. En precies dat was de bedoeling van RTBF-journalist Philippe Dutilleul, die het programma maakte ‘om met een électrochoc de Franstalige opinie wakker te schudden’. Dat schokeffect was uiterst vakkundig voorbereid en geënsceneerd; de respons overtrof de stoutste verwachtingen.

Een veelbekeken programma werd ruw onderbroken, het vertrouwde nieuwsanker-gezicht François de Brigode verkondigde onheilspellend: ‘L'heure est grave’. De beelden die volgden waren deels volstrekt actueel, deels uit oudere nieuws- of reportagebeelden gemonteerd. Een gezaghebbend commentator als Alain Gerlache verleende de situatie extra geloofwaardigheid. En precies die geloofwaardigheid maakte het succes uit van de uitzending. En verklaart de felle kritiek achteraf.

Vóór De Brigode in beeld kwam verscheen (in zwart-wit) een ongebruikelijke waarschuwing: ‘Ceci n'est peut-être pas une fiction’. Ook stond gedurende de hele uitzending het logo in beeld van een populaire satirische uitzending. En vooral: op alle andere Franstalige of Nederlandstalige zenders liepen de hele avond lang de gewone uitzendingen. Het mocht niet baten: na zowat een kwartier werd de RTBF overspoeld door tienduizenden verontruste reacties; krantenredacties en persagentschappen werden gealarmeerd door ambassades die poogden te achterhalen of België België
Geen Vlaamse beweging zonder België. Het is ook onmogelijk om België te begrijpen zonder de geschiedenis van de Vlaamse beweging erbij te betrekken. Tussen het ontstaan van een culturele ... Lees meer nu inderdaad uiteenviel. En hoewel de presentator al enkele keren het woord 'fictie' liet vallen, bleven de kijkers voor 90% geloven dat dit werkelijkheid was. Tot – na zowat een half uur, en voor de hele verdere duur van de uitzending – onderaan in beeld een felrode tekstband verscheen: dit is fictie. Langzaam konden de gemoederen bedaren. Maar toch: ook op 14 december, nadat alle gedrukte en audiovisuele media de hoax hadden ontmaskerd, geloofde nog steeds 6% van de kijkers dat de afscheiding van Vlaanderen een feit was.

Daartoe had zeker de bijzonder handige montage van oude beelden bijgedragen, evenals enkele authentieke beelden van verblufte reizigers wier tram of trein aan de taalgrens Taalgrens
Het begrip ‘taalgrens’ verwijst in het algemeen naar een grens die twee bevolkingsgroepen die een verschillende taal spreken van elkaar scheidt en in het bijzonder naar de grens tussen he... Lees meer moest stoppen of van Waalse politiemensen die opdracht kregen langsheen de taalgrens te patrouilleren. Maar volgens ettelijke commentatoren bracht de onverwacht grote verontrusting bij Franstalige kijkers ook pijnlijk aan het licht dat daar wel degelijk een tot nog toe onderdrukte verlatingsangst bestond.

Een schaarse Waalse 'rattachist' verheugde zich dat 'onze Vlaamse vrienden' de eerste stap hadden gezet; José Happart Happart, José
Lees meer betreurde daarentegen dat de Walen de Vlamingen niet waren voor geweest. Happart was overigens niet de enige prominente figuur die (soms slechts ten dele bewust) het spel had meegespeeld. Ook personen als Herman de Croo, Jean-Marie De Decker, Olivier Maingain, Nelly Maes Maes, Nelly
Nelly Maes (1941) was een Belgische politica voor de Volksunie en na 2001 voor het links-liberale Spirit. Haar uitgesproken politiek activisme manifesteerde zich vooral op het vlak van vr... Lees meer , Karlheinz Lambertz (toen minister-president van de Duitstalige Gemeenschap) of financiële autoriteiten als Steve Davignon of Etienne de Callataÿ gaven commentaar op 'het gebeurde'.

Surrealisme

Dat het hele opzet zo lang geheim had kunnen blijven droeg er zeker toe bij om van Bye Bye Belgium een historische uitzending te maken; en wellicht evenzeer het feit dat de RTBF-top pal achter zijn journalisten bleef staan in de politieke en media-storm die op 14 december losbrak. Omdat men vond dat een zo krasse vermenging van nieuws en parodie deontologisch toch wel over de schreef ging, kreeg de RTBF van de Conseil Supérieur de l'Audiovisuel wel (in juni 2007) een 'waarschuwing'.

Aan Vlaamse kant had de toenmalige BRT geweigerd mee in het project te stappen, en toonden ettelijke commentatoren zich verontwaardigd dat zomaar alle Vlamingen als separatisten werden afgeschilderd. Maar aan beide zijden van de taalgrens werd erkend dat België zich eens te meer 'het koninkrijk van het surrealisme' had betoond en dat het uiteenvallen van dat koninkrijk niet langer 'onbespreekbaar' was. Het hoeft dus niet te verwonderen dat in de jaren nadien nog vaak naar de RTBF-uitzending werd verwezen, met name wanneer regeringsvormingen langer dan 500 dagen aansleepten.