Buitenrust Hettema, Foeke

Foeke Buitenrust Hettema, zoon van een handelaar, werd vanaf zijn vijfde opgevoed bij zijn grootouders langs moederskant, die hem als plattelandsbewoners de belangstelling voor de Friese taal, cultuur en geschiedenis meegaven. Hun familienaam, Hettema, werd aan de zijne toegevoegd.

Studies, loopbaan en publicaties

Buitenrust Hettema doorliep het gymnasium in Utrecht, waarna hij Nederlandse taal- en letterkunde studeerde aan de Universiteit van Amsterdam. In 1885 werd hij aangesteld tot leraar Nederlands (en aardrijkskunde) aan het Stedelijk Gymnasium in Zwolle en in 1888 promoveerde hij aan de Rijksuniversiteit Leiden met een dissertatie over Bijdragen tot het oud-Friesch Woordenboek.

Als leraar legde hij zich toe op het ontwikkelen van nieuwe didactische vormen en leermethodes voor het vak Nederlands in het middelbaar onderwijs, waarbij hij ook plaats inruimde voor het Fries. Buitenrust Hettema was een overtuigde aanhanger van de spellingvereenvoudiging die de Nederlandse taalkundige Roeland Anthonie Kollewijn (1857-1942) vanaf de jaren 1890 propageerde. Hij bezorgde verder edities van literaire teksten voor schoolgebruik en was van bij de oprichting in 1891 tot 1907 hoofdredacteur van het tijdschrift Taal en Letteren, waarin hij onder meer publiceerde over het verband tussen het Nederlands, het ‘Vlaams’ en het Fries.

Buitenrust Hettema had een grote belangstelling voor alle delen van ‘de Nederlandse stam’ en sloot zich van bij de stichting in 1895 aan bij het Algemeen-Nederlands Verbond Algemeen-Nederlands Verbond
Het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV) werd in 1895 opgericht. Aanvankelijk behartigde het de belangen van de Nederlandse taal. Later en tot op de dag van vandaag ijvert het voor de brede ... Lees meer (ANV). Van 1896 tot 1898 zetelde hij in het hoofdbestuur en van 1898 tot 1917 in het bestuur van de Groep-Nederland.

Hoogleraar Friese taal- en letterkunde

In 1896 werd hij aangesteld tot privaatdocent Friese taal- en letterkunde aan de Utrechtse universiteit, een functie die hij combineerde met zijn leraarschap in Zwolle. Buitenrust Hettema was een van de grondleggers van de wetenschappelijke studie van de Friese taal- en letterkunde. Hij publiceerde onder meer bloemlezingen van Friese (literaire) bronnen, een meerdelige publicatie over Friese plaatsnamen (1896-1899), biografische bijdragen over opmerkelijke Friese historische figuren, een programmatorische brochure met als titel Waarom volkstaal, waarom ’t Fries bestudeerd (1904) en Bijbellektuur in ’t Fries (1907). Buitenrust Hettema had ook veel waardering voor de jarenlange voorman van de Nederlandse Sociaaldemocratische Arbeiderspartij (SDAP) Pieter Jelles Troelstra (1860-1930), die ook actief was als dichter in het Fries.

Kort na 1900 was er even sprake dat Buitenrust Hettema zou worden aangesteld als hoogleraar aan een nieuw op te richten universiteit in het Zuid-Afrikaanse Johannesburg, maar dat ging uiteindelijk niet door. Hij publiceerde ook in het Duits-Vlaamse tijdschrift Germania Germania
Germania was een Duits-Vlaams tijdschrift, opgericht en gefinancierd door Alduitsers. Het bestond van 1898 tot 1905. Lees meer en in tal van andere, vooral taalkundige en filologische periodieken.

Hoogleraar aan de Vlaamsche Hoogeschool

Buitenrust Hettema, die analogieën zag tussen de Friese en de Vlaamse beweging, aanvaardde in 1916 na enig aarzelen een aanstelling tot hoogleraar geschiedenis van de Nederlandse letterkunde en encyclopedie van de Germaanse filologie aan de door de Duitse bezetter vernederlandste Gentse universiteit Universiteit Gent
Lees meer . Het Stedelijk Gymnasium van Zwolle verleende hem daartoe verlof zonder wedde. Hij heeft er zich primair met zijn onderwijstaak beziggehouden en geen rol van betekenis gespeeld in de activistische Activisme
Het begrip activisme verwijst naar de fractie van flaminganten die tijdens de Eerste Wereldoorlog bereid was om politiek of anderszins samen te werken met de Duitse bezetter en financiële... Lees meer politiek. In de Nieuwe Rotterdamsche Courant van 12 januari 1918 evalueerde Buitenrust Hettema het activisme en de Gentse Vlaamsche Hoogeschool ietwat apologetisch als volgt: ‘Zoo wordt in het Vlamingenland de nationale identiteit meer en meer bevestigd, ondanks de tegenwerking van verscheidenen op wier krachtige steun en hulp men had gemeend te mogen rekenen. […] En de Vlamingen, stil hun leven levend in dorp en stad, op veld en land, erkennen de invloed van de Vlaamsche Universiteit’. Terug in Nederland fungeerde hij gedurende enige tijd als voorzitter van een comité van naar Nederland uitgeweken Gentse hoogleraren.

Als gevolg van gezondheidsproblemen en verstoord door het ongenoegen van collega’s en anderen over zijn ‘Gentse intermezzo’ nam hij in 1919 ontslag als leraar. Zijn privaat docentschap behield hij tot zijn overlijden.