Vanderheyden, Jan

Vanderheyden studeerde aan de hogere middelbare middelschool en werkte als jongeman voor het Britse bedrijf Bell Telephone. Hij bevond zich gedurende de Eerste Wereldoorlog in Groot-Brittannië en begon er in 1916 te werken voor de Franse filmproducent Pathé. Hij bleef gedurende de rest van zijn leven actief in de filmwereld. Hij was omstreeks 1927-1928 de eigenaar van International Film Distributors, een bedrijf dat vooral Duitse films importeerde. In 1931 ontmoette hij in Berlijn Edith Kiel Kiel, Edith
Edith Kiel (1904-1993) stond met Jan Vanderheyden aan de wieg van de Vlaamse klankfilm. Als Duitse staatsburger en ongehuwd samenwonende vrouw stond ze lang in zijn schaduw. In 1952-1961 ... Lees meer , die hem volgde naar Vlaanderen. Formeel werd Kiel zijn medewerkster, een secretaresse. In de omgang met naasten maakten Vanderheyden en Kiel geen geheim van hun amoureuze relatie en bestond er ook geen twijfel over dat ze op gelijke voet samen werkten. (Een huwelijk zat er niet in, Vanderheyden trouwde al twee keer, zijn tweede echtgenote woonde in Parijs, waardoor hij wel feitelijk kon samenwonen met Kiel en haar dochter.)

In 1934 waagde Vanderheyden zich aan de verfilming van De Witte, de succesroman van Ernest Claes Claes, Ernest
Ernest Claes (1885-1968) was een schrijver van volkse romans en verhalen en een leidend ambtenaar in de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Na de Tweede Wereldoorlog werd hij vervolgd wege... Lees meer . Terwijl een eerder experiment met klank (Meisjes in Vrijheid, 1934) van Fritz Kramp flopte, sloeg De Witte in als een bom. De eerste succesvolle Vlaamse klankfilm, met in de hoofdrol Jef Bruyninckx, werd een instant-klassieker. De film was technisch goed gemaakt, dankzij Duitse technici en het gebruik van Duitse studio’s en expertise. Enkel de buitenopnamen werden in Vlaanderen (Zichem) gedraaid. Vanderheyden, die een uitstekende neus had voor marketing, speelde een cruciale rol in dit succes. Hetzelfde gold voor Kiel, die eigenlijk het scenario schreef en de film regisseerde. Maar tegenover de buitenwereld bleef ze in de schaduw.

Voortbouwend op het succes van De Witte maakten Vanderheyden en Kiel in 1935-1940 tien Vlaamse langspeelfilms, vooral in eigen land, met eigen middelen. Ze waren een unicum. Er bestond geen subsidieregeling en zij waren de enigen die met succes Vlaams gesproken films maakten. Sommige critici werden steeds scherper over de lage kwaliteit van de films, die als volkse komedies op de grootste gemene deler mikten. ‘Vanderheyden films’ werden een begrip: niemand anders maakte Vlaams gesproken films, soms gebaseerd op het werk van gevierde Vlaamse auteurs (naast Ernest Claes ook Felix Timmermans), altijd gesitueerd in Vlaamse dorpen of streken waar buitenlandse films zich nooit afspeelden. Het kolderieke volkse beeld dat de films van Vlaanderen uitdroegen werd bekritiseerd, maar dit belette niet de films behoorlijk rendabel waren.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog werd in Vlaanderen getekend door de onvoorwaardelijke collaboratie van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). De samenwerking met de bezetter en de bestraffing erva... Lees meer speelde Vanderheyden een dragende rol in de Syndicale Kamer van Filmdistributeurs en het latere Filmgilde, organisaties die de Duitse filmpolitiek implementeerden. In ruil kon hij samen met Kiel films blijven maken en distribueren, wat weinigen in die periode gegeven was. Kort voor de bevrijding vluchtten ze naar Duitsland. Vanderheyden keerde terug en werd in 1948 veroordeeld wegens collaboratie Collaboratie
Collaboratie verwijst naar de samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog, in casu van het Vlaams-nationalisme en een deel van de Vlaamse beweging. Lees meer . Hij kwam in 1951 vrij, maar kon niet meer op de voorgrond treden. Dit gaf Edith Kiel de mogelijkheid om uit de schaduw te treden en tot 1961 (Vanderheydens overlijden) opnieuw volksfilms te maken, waar nog altijd vraag naar was. Hun invloed op de Vlaamse film en de prille Vlaamse televisie is onmiskenbaar.