Vlaamsche Stem, De
dagblad op 1 februari 1915 te Bussum in Nederland opgericht door Albéric Deswarte, samen met enkele andere uit België gevluchte Vlamingen. Zij, Cyriel Buysse, André de Ridder, René de Clercq, Johan Eggen en van 1 juli 1915 af ook Antoon Jacob, vormden met Deswarte de redactie.
Het blad verbond aanvankelijk loyaliteit aan de Belgische staat met trouw aan de strijd voor de ontvoogding van Vlaanderen. Uitgaande van dit ideaal werkten ook Frans van Cauwelaert en Julius Hoste (jr.) eraan mee. In juni 1915 schreef Deswarte echter een drietal artikelen waarin hij voor Vlaanderen zelfbestuur binnen de Belgische staat bepleitte. Op 11 juli zonden Deswarte en De Clercq mede namens de redactie en ook uit naam van de radicale Utrechtse afdeling van het Algemeen-Nederlands Verbond, een telegram aan koning Albert I ter gelegenheid van de herdenking van de Guldensporenslag. In dit telegram vroegen zij om autonomie voor Vlaanderen. De koning wenste op dit verzoek niet in te gaan. De bevrijding van België was primair.
Hierdoor ontstond tweespalt in de redactie. De 'passivisten' sloten zich bij de wens van de koning aan (passivisme). Deswarte, Buysse, De Ridder, Van Cauwelaert en Hoste verlieten de redactie. Enkelen kozen voor het activisme en stelden de belangen van Vlaanderen boven alles. Jacob en De Clercq bleven van 17 augustus 1915 af het blad in die geest voortzetten.
Deze koersverandering in de zomer van 1915, waarbij de proactivistische groepering in Nederland de overhand kreeg, kwam met hulp van het Duitse gezantschap tot stand. Frederik C. Gerretson en Derk Hoek kozen als Nederlanders en vrienden van Vlaanderen al vroeg voor het activisme en vanuit een zekere pro-Duitsheid zagen zij in een Duitse overwinning mogelijkheden voor Vlaanderen en Nederland. De financiële positie van De Vlaamsche Stem was zwak. Het aandelenkapitaal was niet volgestort en hierin lagen infiltratiemogelijkheden. Gerretson bood aan het aandelenkapitaal te versterken en deed dit met de aan het Duitse gezantschap verbonden Hilfsstelle, waar Friedrich Wichert onder toezicht van gezant R. von Kühlmann de scepter zwaaide. Stromannen, voorzien van Duits geld, vulden het kapitaal aan en in september 1915 was de in mei 1915 opgezette operatie voltooid. De actie was streng geheimgehouden. De redactieleden zelf waren er niet van op de hoogte en dachten dat Gerretson en zijn vrienden het geld verschaft hadden. Het blad was echter in feite in handen van de Duitse legatie en de vrienden van Gerretson. Dit had gevolgen voor de inhoud.
De eis tot zelfbestuur werd scherper gesteld en de kritiek op de Belgische regering heviger. In oktober zette de Belgische regering Jacob en De Clercq uit hun leraarsambt. Het blad werd ook aan het IJzerfront verboden. Men beschuldigde de redactie van Duitsgezindheid. Volstrekte neutraliteit tegenover Duitsland werd voor Jacob en de zijnen na de breuk met de Belgische regering steeds moeilijker vol te houden, al toonde Jacob zich in zijn publicaties gereserveerd ten opzichte van Duitsland en legde hij sterk de nadruk op de noodzaak van een neutraal België.
De Duitse autoriteiten verboden de verspreiding van De Vlaamsche Stem in het bezette België. Het blad had zeker in de aanvangsperiode diverse fel anti-Duitse artikelen opgenomen, van onder anderen Jozef de Cock uit Leuven, en anti-Duitse gedichten van De Clercq.
De Vlaamsche Stem heeft, ondanks zijn korte bestaan, een rol gespeeld in de meningsvorming van de activistische flaminganten. Op 1 februari 1916 werd de verschijning wegens geldgebrek gestaakt. De opvolger van von Kühlmann liquideerde de Hilfsstelle en oordeelde negatief over de werking van De Vlaamsche Stem. Het blad slaagde er niet in de publieke opinie in Nederland diepgaand te beïnvloeden.
Literatuur
L. Wils, Flamenpolitik en aktivisme, 1974;
P. Bentein, 'Het dagblad "De Vlaamsche Stem" en het ontstaan van het aktivisme in Nederland', in WT, jg. 45, nr. 4 (1986), p. 213-225 en jg. 46, nr. 1 (1987), p. 17-25;
P. van Hees, 'De financiering van "De Vlaamsche Stem" een discusie zonder eind? F.C. Gerretson en zijn Duitse betrekkingen in 1915', in WT, jg. 46, nr. 1 (1987), p. 27-36;
L. Wils, Vlaanderen, België, Groot-Nederland. Mythe en Geschiedenis, 1994.
